بزرگنمايي:

آریا بانو - قطع شدن دم مارمولک توسط خود جانور نوعی مکانیسم دفاعی در برابر هجوم یک شکارچی محسوب می‌شود. زمانی که مارمولک حس کند که مورد تهاجم یک شکارچی قرار گرفته است، دم خود را قطع می‌کند تا با گیج کردن شکارچی پا به فرار بگذارد.


سرویس علوم - مارمولک نوعی از خزندگان است و اکثرا در صحرا زندگی می‌کند. این جانوران کوچک به شدت از حمله موجودات بزرگتر از خود ترس دارند. برای مقابله با این خطرات و توانایی بقا در این محیط هر‌ جانوری روش‌های مخصوص خود دارد. مارمولک نیز مانند دیگر‌ موجودات روش مخصوص خود را دارد که یکی از آن‌ها قطع کردن دم خود از بدنش است. در این جا بیشتر در‌ مورد این موضوع صحبت خواهیم کرد.
دلایل قطع شدن دم مارمولک
بیشتر مردم بر این باورند که در دم مارمولک سم سیانور وجود دارد و با قطع کردن دم و خوردن آن توسط حیوانی که به مارمولک حمله کرده باعث از بین رفتن ان موجود می‌شود، ولی این نظریه کاملا اشتباه است. تحقیقات دانشمندان بر مسئله "علت قطع کردن دم مارمولک" نشان می‌دهد که این دیدگاه هیچ مبنای علمی ندارد. همین دیدگاه باعث شده بود که بسیاری از انسان‌هایی که به هر دلیلی از دنیا رفته بودند، مقصر این امر را مارمولک دانسته و به این جانور به چشم یک موجود خطرناک که نگهداری از آن در منزل همراه با خطرات بسیاری است ببیند.
هر حیوانی برای دفاع از خود از روش‌های مختفی استفاده می‌کنند. مثلا حیواناتی مانند مار که زهر دارند با استفاده از آن علاوه بر شکار از خود نیز دفاع می‌کنند. جانورانی مانند مارمولک که زهر یا سلاح خاصی برای دفاع از خود ندارد، اکثرا فرار را بر قرار ترجیح می‌دهد و سعی می‌کند از دست شکارچی فرار کند. البته که مارمولک هم روش‌های خاص خود را دارد که به آن‌ها در ادامه اشاره می‌کنیم:
دفاع: بعضی از مارمولک‌ها دارای دم‌هایی خار دار هستند که می‌توانند با استفاده از ان با دشمن خود مقابله کند. فرار: برخی مارمولک‌ها، با احساس کوچک‌ترین خطر فرار کرده به صورتی که زیاد از لانه خود فاصله نگیرد. قطع کردن دم خود: یک روش جالب دیگر که یک توانایی بسیار جالب در مارمولک‌ها است توانایی بریدن دم به صورت ارادی است. مارمولک‌ها اکثرا با ایجاد کوچک‌ترین لمس با دشمن با انقباض ماهیچه‌ها دم خود را از بدنش جدا کرده که بر خلاف عامه مردم که به سمی بودن آن اتفاق نظر دارند این گونه نیست و فقط برای پرت کردن حواس شکارچی است. دم مارمولک به دلیل وجود خاصیت عضلانی–عصبی، بعد قطع شدن، تا لحظاتی به جنب و جوش می‌افتد و ثابت نمی‌ماند که همین ویژگی باعث پرت شدن حواس شکارچی می‌شود.

به این ویژگی مارمولک "خودوابُری" گفته می‌شود
بسیاری از مارمولک‌ها دارای یک سیستم دفاعی پیشرفته به نام خودوابری (autotomy) هستند. خودوابری یعنی قطع کردن عضوی از بدن! این زمانی رخ می‌دهد که مارمولک حس کند در یک موقعیت خطرناک و مستعد حمله شکارچی قرار گرفته است.
خودوابری چگونه کار می‌کند؟
مارمولک‌هایی که توانایی خودوابری دارند، از وجود صفحات قابل شکستی در انتهای دم خود بهره می‌برند. این صفحات بسته به نوع گونه مارمولک ممکن است بین ستون مهره‌ها یا حتی بین هر مهره قرار گرفته باشد! بنابراین برخی از گونه‌های مارمولک حتی می‌توانند دم خود را به چندین قسمت نیز تقسیم کنند. این صفحات شکننده ساختار‌هایی هستند که با قطع کردن همزمان پوست، اعصاب، عضلات، رگ‌های خونی و حتی استخوان باعث قطع شدن دم مارمولک می‌شوند. وجود اعصاب در دم باعث می‌شود که دم حتی بعد از قطع شدن کمی متحرک بماند تا حواس شکارچی را به خود جلب کرده و امکان فرار مارمولک را فراهم کند.
دم مارمولک چگونه دوباره رشد می‌کند؟
تقریبا همه بر اینکه مارمولک قادر به رشد دوباره دمش پس از قطع شدن است اشراف دارند، اما چگونه این عمل را انجام می‌دهد؟ به تازگی محققان توانستند ویژگی‌هایی ژنتیکی را در مارمولک کشف کنند که باعث رشد دوباره‌ دم این موجود است. این محققان سوییچ‌های ژنتیکی را در مارمولک کشف کرده اند که که موثر‌ترین ویژگی مارمولک در رویش دوباره دمش است. این سوییچ با مطالعات بیشتر، به انسان در ترمیم بافت‌های آسیب دیده، عضلات و حتی نخاع می‌تواند به انسان کمک کند. تا به امروز سه سوییچ آر.اِن‌.اِی (RNA) در مارمولک پیدا شده که باعث رشد دوباره دم این موجود می‌گردد. ار ان‌ای، ساختار پیچیده ملکولی است که انواع بسیاری دارد و در تولید سلول‌های پروتیینی نقشی حیاتی دارد.
در رشد دوباره دم مارمولک، صد‌ها ژن دخیل هستند، اما این سه ار ان‌ای به طرز شگفت آوری به این عمل کمک می‌کنند. این سه ار ان‌ای تعداد بسیار زیادی از سوالاتی که در ذهن دانشمندان در بررسی رشد دوباره دم مارمولک وجود داشته را حل کرده و باعث شده با امید بیشتری برای به کار گیری آن‌ها در ترمیم و رشد بافت‌های آسیب دیده و عضلات انسان کار کنند.
آیا دم مارمولک سمی است؟ غذا را مسموم می‌کند؟
تقریبا دم همه مارمولک‌ها به خصوص مارمولک‌های خانگی غیر سمی است. همانطور که گفتیم دم مارمولک بیشتر نوعی مکانیسم دفاعی برای فرار است. از طرف دیگر بسیاری باور دارند که دم این جانور با داشتن سم سیانور در مسموم کردن غذا‌ها نقش دارد. این باور کاملا غلط است. مردم ایران باید این باور غلط را از ذهن خود بیرون کنند، چراکه مارمولک تابحال باعث مرگ افراد نشده است و حتی انجام مطالعات ژنتیکی بر روی خاصیت خودوابری پیشرفت‌های زیادی را در علم پزشکی و ترمیم بافت پدید آورده است. پس بهتر است نقش مهاجم را برای این جانور مفید بازی نکنیم!