بزرگنمايي:

آریا بانو - ساز باغلاما (Bağlama) از خانواده‌ی ساز‌های زهی مضرابی (زخمه‌ای) مقید است که با مضراب نواخته می‌شود. این ساز در اصل ساز ملی قوم ترک و منطقه‌ی آناتولی است و در میان ترک زبانان و کرد زبانان ترکیه و شمال عراق رایج است.


سرویس فرهنگ و هنر - اگر تا به حال در فیلم‌های ترکی خواننده‌ای را همراه با یک ساز زهی دیده‌اید. قطعا آن ساز یک باغلاما است. باغلاما یک ساز بسیار پر کاربرد در ترکیه است که در ادامه به معرفی بیشتر این ساز خواهیم پرداخت.
معرفی و تاریخچه‌ی ساز باغلاما
باغلاما (و ساز‌های هم خانواده‌ی آن) از گروه سازهای زهی مضرابی (زخمه‌ای) مقید است که با مضراب نواخته می‌شود و در رده بندی ساز‌ها در گروه زه صدا‌های مضرابی قرار می‌گیرد. این ساز در اصل ساز ملی قوم ترک و منطقه‌ی آناتولی است و در میان ترک زبانان و کرد زبانان ترکیه و شمال عراق رایج است. در نیم قرن گذشته باغلاما و ساز‌های هم خانواده‌ی آن بیشتر توسط مهاجران کرد عراقی در آذربایجان غربی و کردستان ایران رواج یافته است. گمان می‌رود باغلاما و ساز‌های هم خانواده‌ی آن محصول تغییر و تحولاتی هستند که روی قوپوز (ساز عاشیقی) صورت گرفته است. قوپوز ساز مورد استفاده‌ی اوزان‌های قرون گذشته (اجداد عاشیق‌ها و بخشی‌های ترک نژاد) بوده است.

به هر ترتیب باغلاما و ساز‌های هم خانواده‌ی آن نقش مهمی در انتقال فرهنگ و موسیقی ترکی به عصر حاضر ایفا کرده‌اند. در آناتولی این ساز‌ها نام‌های گوناگونی دارند، از جمله باغلامای بلغاری، بوزوق، جورا، چالغی، ساز، چوگور، چکو، دمبرا، دینقیر، زیمبرا و تنبور. ساز‌های این خانواده با دستان‌بندی‌های مختلف (9، 12،17 و 24 دستان) دیده می‌شوند که هرکدام ویژگی و کاربرد خاص خود را دارند و وتر‌ها غالبابه تعداد 6 یا 7 عدد در سه ردیف قرار می‌گیرند. امروزه از انواع باغلاما با وتر‌ها و دستان‌های کمتر نیز استفاده می‌کنند.
ساختار ساز‌های خانواده‌ی باغلاما
باغلاما کاسه‌ی طنینی یکپارچه به شکل تقریبا نیمه گلابی و دسته‌ای نسبتا طویل دارد که دستان‌ها روی آن بسته می‌شوند و روی دهانه‌ی کاسه صفحه‌ی چوبی قرار دارد. سایر اجزای ساز‌های این خانواده عبارتند از: وتر‌ها، سیم گیر، خرک، شیطانک، گوشی‌ها و مضراب.
جنس و مواد به کار رفته در ساختمان ساز‌های خانواده‌ی باغلاما
کاسه‌ی طنینی یکپارچه (گاه ترکه ای): چوب‌های پروانه، عرعر (سروکوهی)، ماعون (ماهون) صفحه: چوب صنوبر، چوب‌های دیگر دسته: چوب بلوط، چوب‌های سخت دیگر دستان‌ها: سیم نایلونی 0/35 تا 0/40 خرک: شاخ، استخوان، عاج فیل، چوب‌های سخت وتر‌ها: زه یا موی دم اسب (در قدیم)، سیم فولادی شیطانک و سیم گیر: شاخ، استخوان، عاج فیل، چوب‌های سخت مضراب: چوب یا پوست درخت گیلاس یا آلبالو (در قدیم)، شاخ، پر غاز، پلاستیک نرم

تکنیک‌های اجرایی ساز‌های خانواده‌ی باغلاما
تکنیک‌های اجرایی ساز‌های خانواده‌ی باغلاما در ترکیه پیشرفته و پیچیده‌اند، ولی در ایران این ساز‌ها با تکنیک‌های ساده‌تری اجرا می‌شوند. در این ساز روی ردیف‌های اول، دوم و سوم وتر‌ها انگشت‌ گذاری می‌شود، اما انگشت گذاری روی وتر‌های ردیف اول بیشتر است و ملودی غالبا روی وتر‌های ردیف اول اجرا می‌شود. از انگشت شست دست چپ نیز برای گرفتن وتر‌های ردیف سوم استفاده می‌کنند. ساز‌های این خانواده غالبا با مضرابی از جنس پلاستیک نرم نواخته می‌شوند.
موارد استفاده‌ی ساز باغلاما و دیگر ساز‌های هم خانواده‌اش
ساز باغلاما و ساز‌های هم خانواده‌ی آن رپرتوار گسترده‌ای دارند که مقام‌های رایج در موسیقی ترکی، موسیقی کردی و ارمنی ترکیه، موسیقی کردی شمال عراق و بسیاری از مقام‌های رایج در برخی نقاط مرزی ایران، ترکیه و شمال عراق را شامل می‌شود. این ساز‌ها هم به صورت تکنوازی و هم در همراهی با آواز و نیز در کنار ساز‌های دیگر در ارکستر‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

انواع باغلاما
ساز باغلاما انواع و اندازه‌های مختلفی دارد که مطابق با هدف مورد نظر انتخاب و نواخته می‌شود. انواع آن عبارتند از:
جورا (Cura) تانبورا (Tanbura) باغلاما دسته کوتاه (Çöğür,Kısa Sap Bağlama) باغلاما دسته بلند (Uzun Sap Bağlama) ساز دیوان (Divan Sazı) (در ایران هم کاربرد دارد) ساز میدان (Meydan Sazı) باغلاما یونانی

کوک‌های ساز باغلاما
چیده‌مان سیم‌ها در این ساز از پایین به بالا «دو، دو، سه» است. کوک‌هایی که در زیر گفته شده‌اند، از پایین به بالا هستند. آن دسته از سیم‌های باغلاما که سه‌تایی در کنار هم هستند، از پایین به بالا به گونه‌ای قرار می‌گیرند که نخست در پایین، یک سیم بم‌نواز و کلفت‌تر از دو سیم بالاتر از خود است. سپس دو سیم دیگر در بالای سیم بم، بسته شده‌ است.
کوک بوزوک یا کارا (Sol, Re, La) کوک باغلاما (La, Sol, Re) کوک مستزاد (Fa, Re, La) کوک میسکت (Fa#, Re, La)

نوازندگان مطرح باغلاما
اورهان گنجه‌بای اردال ارزنجان احمد کوچ (آهنگ‌های معروفی را در جهان برای این ساز تنظیم کرده و می‌نوازد) مراد کایا چتین آکدنیز دسکو هرکی نشئت ارتاش حسرت گؤل‌تکین ارول پارلاک عارف ساغ کارل ساندرز ارکان اوغور عثمان آکیول
در پایان فیلمی از نواخته شدن ساز باغلاما (همراه با سازی دیگر) را با هم می‌بینیم.