بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران - باز هم خبری هولناک و بس ناراحت کننده این بار از بخشی از خاک خوزستان، آسمان دل های مردم را تیره کرد و بسیاری از هموطنان از شنیدن خبر تجاوز به چند پسربچه شوشتری به غایت رنجور شدند.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، یک بار خبری از پارس آباد مغان، یک بار از بخشی از مشهد، یک بار از رشت، یک بار از ورامین و حالا همین خبر آمد از شوشتر که زنگ می زند و گوش ها را می خراشد. یک بار خبر تجاوز به پسر بچه ها و یک بار هم خبر تعدی به دختر بچه ها عین یک بمب ساعتی و با انفجارش فوجی از احساسات عین برگ خزان فرو می ریزد.
این خبرها این هشدار را می دهد که باید مواظب تمام بچه ها اعم از دختر و پسر بود. زمانی کسی که دختر داشت، حرص مراقبت از دختر را می خورد، اما الان باید برای پسرهایمان هم مراقبت های لازم را انجام داد و فرقی در این خصوص بین جنسیت بچه ها قائل نشویم. و اینکه همیشه و در همه حال افرادی، روی این کره خاکی بسر می برند که معلوم نیست تحت چه عواملی کودکان معصوم را آزار می دهند و جنایت می کنند. جنایت های اینان در تمام سرزمین ها، البته با شدت و ضعف وجود دارد. به عبارت دیگر در کشوری میزان وقوع کودک آزاری کم و در کشوری دیگر زیاد است اما یک چیز در تمام این جنایت ها مشترک است و آن وقیح و غیر انسانی بودن آنهاست.
و اما حادثه اخیر که قدر مسلم آخرین از نوع خود نیست. چند روز پیش، گفتند یک مجرم سابقه دار به کودکان شوشتری تجاوز و خانواده های آنان را تهدید کرده است که اگر خبری به پلیس بدهند، تصاویر تجاوز و آزار و اذیت فرزندانشان را پخش می کند.
**این مجرم چه کسی است که این چنین جرات تهدید خانواده ها را دارد؟
حسین پنبه دانه پور، فرماندار شوشتر در پاسخ به اینکه چرا این فرد با وجود سابقه و حکم سنگینی که گفته می شود دریافت کرده، از زندان آزاد و به حال خود رها شده است به ایرنا چنین پاسخ می دهد: البته این موضوع را دوستان قوه قضائیه با توجه به قانون باید پاسخ دهند اما بر اساس پیگیری هایی که بنده انجام دادم، گفتند این فرد بیماری روانی دارد و طبعا به دلیل تأیید این موضوع آزاد شده است.
پرسشی بعد از اظهارات فرماندار شوشتر مطرح شده است و آن اینکه اگر فرد، بیماری روانی دارد، چرا در جامعه رها شده است؟ دستگاه قضا در این خصوص آیا تدابیری اندیشیده است؟
مجتبی فرح بخش ، وکیل یکی از همین پرونده های کودک آزاری است و شاید هم یکی از آخرین پرونده هایش در این خصوص به پرونده ستایش - دخترک افغان که به دست پسری نوجوان مورد تعرض قرار گرفت و بعد هم کشته شد- مربوط باشد.
فرح بخش در خصوص این سوال چنین جوابی دارد: مرتکب در بیماری های روانی اگر در حد جنون باشد، مسوولیت کیفری ندارد. جنون یعنی اینکه مجنون با واقعیات قطع ارتباط می کند. مثلا حرف هایی می زند که از دید افراد عادی خنده دار است. حتی چیزهای عادی مثل ارتفاع و همینطور محل عبور را نمی تواند تشخیص دهد. یعنی در خلا و انتزاعیات سیر می کند.
به گزارش خبرنگار ایرنا با این تفاسیری که آقای فرح بخش از جنون و مجنون دارد بهتر است مرتکب جنایت اخیر در شوشتر را با آن مقایسه کنیم و ببینیم که آیا او مجنون است. مثلا آیا این فرد در ارتباط با مردم حرف های خنده دار و غیر عادی می زند؟ اگر در بلندی بایستد نمی فهمد که بلندی است و خود را پرت می کند یا اینکه می فهمد آنجا بلندی است؟ یا به عنوان مثال در انتزاعیات خود سیر می کند مثلا ادعای پیغمبری یا پادشاهی دارد؟
فرح بخش در پاسخ به این سوال می گوید: اگر این فرد به این مرحله رسیده است که احتمال آن بعید است ، یعنی جنون داشته باشد پس دستگاه قضا چگونه او را محکوم کرده است؟ فرض کنید این مساله را واقعی بگیریم که ایشان جنون داشته باشد، مگر فرد مجنون که مرتکب جرم می شود باید آزاد باشد؟ درست است که ایشان محکوم به زندان یا تحمل کیفر نمی شود ولی نص قانون است که تا رفع حالت خطرناک بایستی در جای مناسب نگهداری شود. یعنی اگر اعلام می شود که این آقا بیمار روانی است و ما هم بپذیریم که مراد از بیمار روانی ، بیماری روانی حاد است که متهم را به مرحله جنون رسانده است ، پس این فرد در اجتماع، چه می کند!
این وکیل دادگستری کشورهایی مثل انگلستان را مثال می آورد که در این کشورها، سخت گیری برای محکومان و مجرمینی که بیمار روانی هستند در مقایسه با مرتکبین دارای سلامت روان، بیشتر است. چون این افراد در حالت خطرناکی هستند و این حالت آنها با مجازات رفع نمی شود، معمولا سالیان سال در تیمارستان نگاهداری می شوند و تا علایم درمان در آنها مشخص نشود آنها را آزاد نمی کنند.
استنباط این وکیل این است که این فرد در حد جنون نیست چون کسی که جنون مطلق داشته باشد مسوولیت کیفری ندارد و نباید هم قبلا محکوم می شده است .
**جنایتکار شوشتر چه تیپ شخصیتی دارد؟
از نظر این حقوقدان و با توجه به اینکه جنون و مجنون را از نظر حقوقی، می شناسد، این فرد، بعید نیست، « اختلال روانی مادون جنونی» داشته باشد. این افراد با واقعیت قطع ارتباط نمی کنند و در تماس هستند منتها در استنباط ها، تجزیه و تحلیل ها و در خویشتن داری ها، ضعیفند. یک فرد عادی ممکن است وسوسه ارتکاب جرم هم داشته باشد اما خویشتن داری می کند این در حالی است که افراد دچار اختلال یاد شده در خویشتن داری ضعیف هستند که متاسفانه در مسایل منافی عفت بعضی از این بیماران روانی نمی توانند خویشتن داری کنند.
**با جنایتکارانی مثل جنایتکار شوشتر چه باید کرد؟
فرح بخش برای افراد دارای اختلال روانی مادون جنون می گوید: این افراد هم در قانون ما و هم در کشورهای دیگر، محکومیت کیفری پیدا می کنند. البته محکومیت آنها شاید نسبت به انسان کامل، خفیف باشد منتها بعد از تحمل کیفری اینها را رها نمی کنند. در این راستا هم، خلاء قانون نسبت به گذشته خیلی کمتر، داریم و برای این افراد، «مجازات های تکمیلی» و «تکالیف متعدد درمانی» داریم. بنابراین اگر این فرد، واقعا در مرحله اختلال روانی مادون جنون بوده و از زندان آزاد شده است باید حتما تحت نظارت قرار می گرفت.
بر اساس این گزارش تا اینجای این مطالب فهمیدیم که خلاء قانونی نداریم و قانون برای این افراد مجازات هایی را پیش بینی کرده است و حتی باید تحت نظارت هم قرار بگیرند اما مساله این است که اگر این فرد اختلال روانی مادون جنون داشته یا اصلا مجنون بوده است و با این قانونی که داریم، چرا در جامعه آزاد می گردد و مرتکب جرم می شود. فرح بخش علت این امر را خوب اجرا نشدن قانون می داند و می گوید: متاسفانه در مرحله اجرا قانون خوب اجرا نمی شود اگر این قانون مصوب سال 92 مخصوصا برای این افراد که در ارتباط با کودکان دچار ضعف های روانی هستند، اجرا شود و مدام، رفت و آمد آنان در جامعه کنترل شود که مثلا به کدام محله می روند می توانیم جلوی این فاجعه انسانی بگیریم.
وی اضافه می کند: چنین افرادی اگر اختلال خفیف روانی هم داشته باشد طبق ماده 234 و 235 قانون مجازات اسلامی باید مجازات شود منتها همین اگر مجازات سالب حیات نباشد باز هم قاضی می تواند فرد را به درمان یا رفع این اختلالات روانی محکوم کند. در اینجا می بینیم قانون ما از حیث مقابله و پیشگیری با این رفتارها در سال 92 گام های بلندی برداشته است منتها تا این قانون به آستانه آگاهی مجریان مثل قاضی و متولی زندان برسد زمان می برد.
** قانون، چه زمانی، خوب اجرا می شود؟
این حقوقدان با اشاره به گام های بلند قانون برای مقابله و پیشگیری در عین حال از مجریان قانون گله مند است که باید آن را اجرا کنند. وی معتقد است: اگر رویکرد قاضی، رویکردی بازپرورانه و درمان گرایانه نباشد، قانون هیچ وقت، خوب اجرا نمی شود. قانون ما در اصلاحات اخیر نگاهش در خیلی از جاها نگاهی باز پرورانه است اما خیلی از قضات باید این نگاه در آنها ایجاد شود که به آموزش نیاز دارد.
فرح بخش در عین حال به نکته ای قابل توجه اشاره می کند و آن اینکه بر اساس تجربیات و پرونده هایی که داشته است، خیلی، نباید دلخوش نظارت و پیشگیری حاکمیت در این موارد باشیم. یعنی اگر حاکمیت بخواهد نظارت و پیشگیری هم داشته باشد در تمام جای جای جامعه که نمی تواند حضور داشته باشد. در این میان نهادهایی همچون خانواده می تواند اقدامات نظارتی و پیشگیرانه را انجام دهد.
وی ادامه می دهد: بحثی در جرم شناسی و بزه دیده شناسی تحت عنوان «نقش بزه دیده در ارتکاب جرم » داریم که متاسفانه درخصوص این بحث سوء تعبیرهایی شده است . در این بحث، مراد این است که خود بزه دیده نباید به محله ای برود یا رفتاری انجام دهد که بستر وقوع جرم را فراهم کند. مثلا اگر به خانمی بگوییم که با طلای زیاد از محله ای تاریک و شب هنگام عبور نکند، منظور این نیست که آزادی او را سلب کنیم منظور این است که نباید بستر را برای ارتکاب جرم فراهم کنیم.
اما فرح بخش در خصوص این بچه ها (پسربچه های شوشتری) که بزه دیده هستند چه می گوید؟ وکیل پرونده ستایش برای این بچه ها چنین اظهار می دارد: این بچه ها که طفل هستند و به این مرحله از آگاهی نرسیده اند که پیشگیری کنند، خانواده ها در جامعه ایران در پیشگیری از این اطفال بغایت نقش دارند. به عنوان مثال در پرونده ستایش و امیر حسین پور جعفر (قاتل ستایش)، اگر خانواده ستایش نظارت بیشتری برای دخترشان اعمال می کردند که به عنوان نمونه به تنهایی به خانه امیر حسین نباید برود، آیا این اتفاق رخ می داد؟ البته مدارس، مساجد ، محله ها و همسایه ها نقش دارند متاسفانه در جامعه ایران این ها خیلی قدرت ندارند. خود محله هم مهم است که البته در این مورد ( پسر بچه های شوشتری) من نمی دانم این بچه ها در چه محله ای بوده اند.
وی خاطرنشان می کند: ما همه چیز را از دست داده ایم و آن وقت چسبیده ایم به مجازات کیفری و انتظار شفا بخشی از آن را داریم. ما کارکرد محله را از بین برده ایم. 30 یا 40 سال پیش شهرهای ما محله محور بودند یعنی همسایه ها هوای هم را داشتند سوپری سرکوچه هوای همان کوچه را داشت و مسجد هم کارکرد فرهنگی داشت از حقوق کیفری، نمی توان انتظار داشت مگر در اردبیل ، رشت ، ورامین ، کرمانشاه و شیراز و قزوین اعدامی نداشتیم؟ آیا جرم با این اعدام ها از بین رفت؟ متاسفانه به شدت مجازات گرا هستیم اعم از مردم و متولیان دستگاه قضا فکر می کنیم با مجازات میزان جرایم کاهش می یابد. این در حالی است که اینگونه نیست و بنابراین خانواده ها در این شرایط نقش بسیار مهمی دارند.
وی تاکید می کند که نظارت خانواده بر رفت و آمد بچه ها ، سیاه نمایی نیست و الان دورانی نیست که بچه ها در کوچه بدون نظارت خانواده در کوچه ها و خیابان، بازی کنند. این خطرناک است . در جامعه ای که گسل های اخلاقی ایجاد شده است باید چشمان بازی داشته باشیم.
** خشونت علیه کودکان با مشکلات اجتماعی ارتباط مستقیم دارد
به گزارش خبرنگار ایرنا، تا اینجا، بحث هر چه بود از نگاه یک حقوقدان و وکیلی بود که سال هاست پرونده هایی از نوع کودک آزاری را در کارنامه کاری خود دارد اما باید دید دیگران نسبت به حادثه اخیر در شوشتر چه می گویند.
فرشید یزدانی، مدیر عامل انجمن حمایت از حقوق کودکان است. از او سوال می شود که عوامل وقوع چنین جرم هایی در چیست؟ یزدانی حادثه اخیر شوشتر را تک عاملی نمی داند و می گوید: بهتر است که تک عاملی به حوادثی این چنینی نگاه نکنیم . خشونت علیه کودکان ، ارتباط مستقیمی با مسایل و مشکلات اجتماعی از قبیل اعتیاد، فقر و بیکاری دارد.
او از بچه هایی زباله گرد می گوید که آنها نیز در معرض خشونت قرار می گیرند و اینکه در این گرانی های اخیر و نابرابری های اقتصادی، شمار آنها بیشتر هم شده است این در حالی است که زباله گردی یکی از بدترین انواع کار، هم برای بزرگسالان و هم برای کودکان به شمار می آید.
** قاضی برای بچه های خشونت دیده چه کارهایی می تواند انجام دهد؟
یزدانی به نقش قاضی پرونده های کودک آزاری تاکید دارد اینکه علاوه بر مجازات مجرم ، یک کاری هم برای بچه ها می تواند انجام دهد و آن حکم به درمان بچه های آسیب دیده و پیگیری آنها است و این یک انتظار اجتماعی از قاضی است که درمان کودکان آسیب دیده را پیگیری کند چرا که بخشی از وظایف دستگاه قضایی ، پیشگیری از جرم است و اگر برای درمان و ریکاوری کودکان دچار خشونت جنسی به موقع کاری انجام نشود، چه بسا در بزرگسالی ، انتقام دوران کودکی خود را بگیرند و خودشان مجرم شوند.
**چگونه بفهمیم که کودک، مورد آزار جنسی قرار گرفته است
این فعال حقوق کودکان در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه چگونه بفهمیم که کودک مورد آزار جنسی قرار گرفته است این گونه جواب می دهد: از نوع رفتار بچه ها هم می توان فهمید که ممکن است دچار آسیب شده باشند. این بچه ها گاهی اوقات نسبت به مسایل روزمره مثل درس خواندن ، دچار تغییر ناگهانی می شوند و ممکن است نتایج درسی آنها افت کند.
به گفته یزدانی، این کودکان، گاهی اوقات توسط نزدیکان خود ، آزار می بینند و به همین علت نسبت به آنها واکنش هایی متفاوت نشان می دهند. مثلا از اینکه با این افراد تنها بمانند، واهمه دارند این در حالی است که قبلا این گونه نبوده است و راحت با آنها ارتباط برقرار می کردند و نمی ترسیدند. یک وقت هایی هم هست که بچه ها می ترسند از مسیری بروند که همیشه از آن عبور می کردند، حتی روش نشستن بچه ها هم مهم است . گاهی نشستن برای آنها مشکل می شود و اطرافیان آنان باید نسبت به آسیب دیدن آنها شک کنند.
یزدانی در عین حال این نشانه ها را مسایلی قابل آموزش و یادگیری بیان می کند اینکه یادگرفتن آموزش هایی از این دست یعنی فهمیدن تغییرات ناگهانی کودک چیزی نیست که پیچیده و سخت باشد و در این میان، آموزش و پرورش وظیفه سنگینی برای آموزش دادن هم به کودکان، هم به پدر و مادر و هم به مربیان دارد.
وی تاکید می کند: باید به کودکان یاد بدهیم که بین احساس خوب از بد فرق قایل شوند، کودکان باید یاد بگیرند که «راز بد» با «راز خوب» چه معنایی دارد و آنقدر با آنها صمیمی و دوست باشیم که اگر اتفاقی برای آنها افتاد فورا ما را به عنوان پدر یا مادر خود در جریان قرار دهند این همان متغیرهای خود مراقبتی است.
**زمانی فقط نگران دختربچه ها بودیم
دکتر منصوره کریم زاده، روان شناس تربیتی و رییس انجمن مطالعات کودکان پیش دبستانی است. او نیز به عدم آگاهی پدر و مادرها اشاره می کند و از آن به عنوان یک خلاء یاد می کند.
کریم زاده می گوید: یک وقتی، نگران دختر بچه های بودیم که مبادا مورد آزار جنسی قرار بگیرند اما الان دیگر دختر و پسر فرقی ندارد و باید نگران پسران هم باشیم. چرا که بچه ها اعم از دختر و پسر گاهی قربانی سوء استفاده می شوند و برای انتقام همین رفتاری که در خصوص آنها اعمال شده است در خصوص دیگران بکار می گیرند؛ بنابراین باید هم به پسرها و هم به دخترها ، خودمراقبتی را یاد داد.
**پیگیری های قانونی باید تسهیل شود
این روانشناس تربیتی برای اینکه بچه های آسیب دیده دچار آسیب بیشتری نشوند تاکید می کند که پیگیری های قانونی هر چه بیشتر تسهیل شود مثلا کلانتری ها و پزشکی قانونی، خدمات سریع تری به مورد کودک آزاری دهند چرا که گاهی آنقدر این پیگیری ها طول می کشد که خانواده ها، از پیگیری منصرف می شوند.
این استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی همچنین تصریح می کند: وقتی که شواهد و مستندات کودک آزاری به اندازه کافی است چرا به دنبال اسناد بیشتری می گردیم . به عنوان مثال اگر پزشکی قانونی با چند آیتم متوجه آزار جنسی به کودک می شود چرا به دنبال آیتم های دیگر می گردد با همان آیتم هایی که دارد بسنده کند.
** تا می گوییم تربیت جنسی ، خانواده ها موضع می گیرند
وی به فرهنگ سازی و آموزش به کودکان در خصوص آزاردیدن احتمالی آنها تاکید می کند و می گوید: به عنوان مثال باید بچه ها را نسبت به تربیت جنسی آنها آموزش دهیم که نوعی خودمراقبتی است. اما مشکلی که وجود دارد این است که وقتی از تربیت جنسی سخن به میان می آید، برخی خانواده ها و حتی رسانه ها در مقابل آن گارد یا موضع می گیرند. این در حالی است که باید به بچه ها یاد بدهیم که نقاط حساس و خصوصی بدن آنها کجاست و مراقبت از بدن خود را یاد بگیرند.
سخن آخر اینکه متاسفانه هر چند آزار و اذیت جنسی کودکان بسیار دردناک است و دل تمام انسان ها را به درد می آورد اما شوربختانه وجود دارد و باید مراقبت بیشتری از کودکان داشت. باید هم خودمان آموزش خودمراقبتی بگیریم و هم فرزندانمان که صد البته پیشگیری از درمان بهتر است.
باید یاد بگیریم که علت تغییر ناگهانی رفتار فرزندانمان را بفهمیم . باید یاد بگیریم که چرا یک نوجوان یا کودک اجتماعی و دارای روابط عمومی بالا یک دفعه نمرات پایینی در درس هایش می گیرد و منزوی می شود؟ باید بفهمیم با چه کسی رفت و آمد دارد و از دور مراقب آنها باشیم و صدها باید دیگر که یادگرفتنشان سخت نیست.
از این سخن که بگذریم، پرسشی هم مطرح می شود آن اینکه مجرم شوشتر چه کسی است؟ آیا روانی است؟ که اگر روانی باشد اینگونه رها در جامعه چه می کند و اگر هم روانی نیست چرا شرایط برای این جرم مهیاست که انجام داده است و قانون چه مجازاتی برای او در نظر گرفته است؟ با توجه به اینکه به گفته وکیل پرونده ستایش – دختر افغان – برای مجازات افرادی که جنون دارند یا دچار اختلال روانی هستند، قانون داریم.
اگر قانون از سال 1392 گام های بلندی در چنین مواردی برداشته است و قاضی می تواند فرد را در صورت اختلال یا جنون به درمان یا رفع این اختلالات روانی محکوم کند. آیا قاضی ها آگاهی کافی از قانون ندارند؟ اگر آگاهی دارند، چرا اجرا نمی کنند و اگر آگاهی ندارند چه عواملی باعث شده است که با گذشت پنج سال، هنوز در خم ناآگاهی مانده اند؟
گزارش: لیلا خطیب زاده
پژوهشم ** 1776**1552