آریا بانو - نقشه مغزی یا qEEG چیست؟
مغز انسان میلیاردها سلول عصبی یا نورون دارد که برای برقراری ارتباط با یکدیگر و دیگر سلول‌های بدن به ارسال پیام‌های شیمایی و الکتریکی می‌پردازند. این جریان الکتریکی که در سطح جمجمه برقرار است قابل اندازه گیری است. در نقشه مغزی که به آن qEEG (مخفف شده عبارت Quantitative ElectroEncephaloGraphy) نیز گفته می‌شود، این امواج به صورت دیجیتالی ثبت و از لحاظ کمیت بررسی و مقایسه می‌شوند.
نقشه مغزی چیست؟
الکتروانسفالوگرافی یا به اختصار EEG به بررسی الگوی الکتریکی سطح جمجمه گفته می‌شود؛ در نقشه مغزی یا qEEG با استفاده از ابزار و نرم افزارهای مختلف، اطلاعات بدست آمده ثبت شده و با داده‌های موجود در بانک اطلاعاتی مقایسه می‌شوند. این مقایسه با اطلاعات افرادی که جنسیت و سن یکسانی دارند انجام می‌شود و با توجه به آن امکان تشخیص نرمال بودن امواج مغزی فراهم می‌شود. 

کاربرد نقشه مغزی
نقشه مغزی در واقع ترجمه زبان مغز و تبدیل آن به تصاویر رنگی است! این گزارش شامل شدت امواج مغزی در نقاط مختلف و روابط میان آنهاست؛ همچنین با مقایسه آن، مشخص می‌شود که کدام بخش‌های مغز فعالیت الکتریکی بیشتر یا کمتری دارند.
نقاط ضعف و قدرت مانند تمرکز، میزان هماهنگی ذهن و بدن، بهره هوشی (IQ)، توانایی‌های هنری و ورزشی و... با ارزیابی عملکرد مغز مشخص می‌شوند.
درمان و پیگیری نتایج شیمی درمانی و پرتو درمانی، ترک داروهای روان گردان و غیر مجاز، سندرم های ارگانیکی مغز و... به همراه تجویز داروهای موثر با مناسب‌ترین دوز و کمترین عوارض نیز از مزایای دیگر استفاده از نقشه مغزی است.
همچنین در مواقعی که به موضوعاتی مانند وجود جراحات داخلی مغز، تومورهای مغزی، سکته، حملات قلبی و نارسایی ریه‌ها، صرع، کج کاری و آسیب مغز در اثر سوء مصرف مواد، تغییر در علائم اختلالات هوشیاری مانند کما و حواس پرتی و... شکی وجود داشته باشد، نقشه مغزی راهی موثر برای مطمئن شدن و تجویز درست است.
پرکاربردترین مورد استفاده qEEG نیز برای تشخیص اختلال های موضعی یا کلی مغز می‌باشد. بدین ترتیب میتوان بیماری‌های مغزی-عروقی، افسردگی، صرع، اختلالات یادگیری، AD/HD، تومورهای مغزی، اسکیزوفرنی، آلزایمر، دمانس، آسیب‌های مغزی و... را با دقت بسیار بالا تشخیص داد.
نقشه مغزی چگونه تهیه می‌شود؟
برای تهیه نقشه مغزی به یک مرکز معتبر مراجعه کنید، در آنجا همانند گرفتن نوار مغزی (EEG) کلاه مخصوصی که تعدادی الکترود (عموما 19 عدد) روی آن قرار دارد بر روی سرمراجعه کننده قرار داده و تا حد ممکن ثابت می‌شود. سایز این کلاه با سر مراجعه کننده تعیین می‌شود.
سپس ژل مخصوصی جهت بهبود رسانایی و اتصال الکترودها و جمجه در داخل فضای خالی الکترودها تزریق می‌شود.

پس از تنظیم کلاه، آنرا به دستگاه EEG متصل و امواج به مدت تقریبی 5 دقیقه ثبت می‌شوند و کلاه از سر بیمار برداشته می‌شود. امواج به کمک نرم افزارهای مربوطه تفسیر و متخصص آن نیز امواج مزاحم را حذف و نتیجه را به صورت رنگی در اختیار مراجع قرار می‌دهند. 

امواج مغزی
امواج مغزی یا Brain Wave هر فرد با 5 نوع الگوی الکتریکی مختلف در قشر مغز ظاهر شده و از طریق جمجمه قابل دریافت و اندازه گیری هستند. هرکدام از این امواج یک طول موج خاص و یک فرکانس خاص دارند که به ترتیب از بیشترین فرکانس (با کوتاه ترین طول موج) تا کمترین فرکانس (با بالاترین طول موج) دسته بندی می‌شوند.
در بهترین حالت هیچکدام از امواج مغزی شما نباید بیشتر یا کمتر باشند؛ در واقع زیاد بودن هرکدام از امواج باعث بهتر عمل کردن در موضوعی خاص نمی‌شود بلکه مشکلاتی را نیز در پی خواهد داشت. دامنه هر موج مغزی نشان دهنده شدت فعالیت آن است و از بین اعداد -3 تا 3 اندازه گیری می‌شود. 
هرچقدر داده ها به عدد صفر نزدیک تر شوند، به میانگین نیز نزدیک‌تر هستند. عدد صفر در تصاویر با رنگ سبز نمایش داده می‌شود، در نتیجه یک نقشه مغزی نرمال به صورت سبز رنگ پرینت می‌شود! 

این نمودار نشان می‌دهد که رنگ‌های سبز در نقشه مغزی نشانه سلامت و نرمال بودن فرد هستند. همچنین با افزایش و کاهش امواج به رنگ‌های طیف قرمز و آبی نزدیک‌تر می‌شوند.
نمونه گزارش و نحوه تفسیر نقشه مغزی:
نقشه مغزی گزارشی است که شدت امواج مغزی در نقاط مختلف و رابطه نقاط مختلف مغز را در اختیار ما قرار می‌دهد؛ نتیجه گزارش به صورت پرینت رنگی و با نمرات Z نمایش داده می‌شود. برای مثال Z=+3 سه انحراف استاندارد بالاتر از نمره نرمال، یعنی AZ=0 را نشان می‌دهد. نمره 0 با رنگ سبز نمایش داده می‌شود و هرچقدر افزایش یابد رنگ به قرمز نزدیک‌تر می‌شود، با پایین آمدن نمره رنگ به سمت آبی افزایش می‌یابد. 

در تصویر بالا که نمونه ای از نقشه مغزی است، با چند بخش مختلف مواجه هستیم که به توضیح آنها می‌پردازیم:
• نام هر یک از فرکانس‌های مغزی در بالای آن نوشته شده است.
• در ردیف اول (Absolute power) شدت هر موج مغزی با توجه به انحراف استاندارد از نرمال بودن، که نتیجه مقایسه اطلاعات فرد مراجعه کننده با داده‌های موجود در پایگاه داده‌های نرم افزارهاست مشاهده می‌شود. 
• ردیف دوم (Relative Power) نشان دهنده توان نسبی هر موج نسبت به کل امواج است و آن نیز با رنگ نمایش داده می‌شود.
در قسمت‌های پایین‌تر، روابط مغزی یا Brain Connectivity با خطوط آبی و قرمز نمایش داده می‌شود. 
• در این قسمت جهت توصیف روابط مغزی، رنگ قرمز بیان‌گر بیشتر از نرمال بودن روابط و رنگ آبی نیز نشان دهنده کمبود روابط مناطق مغزی از حد نرمال است. ضخامت خط نیز بیانگر نمره Z آنها می‌باشد.
• در صورتی نرمال بودن وضعیت روابط مغزی هیچ خطی کشیده نمی‌شود.
پیش از مراجعه به نکات زیر توجه کنید!
رعایت نکات زیر بیش از انجام نقشه مغزی الزامی است و برای مطمئن شدن از نتیجه گزارش بهتر از تمامی موارد به درستی رعایت شوند.
• قبل از انجام QEEG حداقل دو بار سر خود را با شامپو شسته و از تمیز بودن سر، پیشانی و لاله گوش‌ها اطمینان حاصل کنید. سپس حتما سر خود را خشک کنید!
• از هیچگونه مواد آرایشی و کرم و.. برای پیشانی و حالت دهنده، روغن، اسپری یا نرم کننده و... برای موها استفاده نکنید. همچنین بهتر است از بافتن و بستن موها نیز خودداری کنید.
• همچنین استفاده از زیورآلات مانند گوشواره و... نیز در هنگام نقشه مغزی امکان پذیر نیست. اگر از عینک استفاده می‌کنید آنرا همراه خود داشته باشید اما استفاده از لنز ممکن است موجب ناراحتی شما و در نتیجه مشکلاتی در نتیجه شود.
• اگر دارویی مصرف می‌کنید با پزشک خود مشورت کرده و در صورت امکان 24 ساعت قبل از انجام نقشه مغزی مصرف آن را قطع کنید.
• در صورتی که نقشه مغزی برا کودکان بی قرار تجویز شده باشد و توانایی ثابت نشستن حداقل به مدت 20 دقیقه را نداشته باشند، میتوانند با تجویز پزشک داروی آرامبخش مصرف کنند.
• اگر مجبور به استفاده از دارویی شدید ساعت دقیق و مقدار مصرف شده را به مسئول مربوطه اطلاع دهید تا در پرونده ثبت شود.
• چند ساعت قبل از انجام نقشه مغزی از کشیدن سیگار و مصرف کافئین، چای، الکل و... اجتناب کنید.
• از روز قبل حتما به اندازه کافی استراحت کنید و به مدت نیاز بخوابید. هرگونه استرس، خستگی و بی خوابی میتواند نتایج نقشه مغزی را تغییر دهد! 
• به یاد داشته باشید که حتما گوشی موبایل خود را در حالت پرواز قرار دهید یا خاموش کنید زیرا امواج موبایل بر روی دستگاه‌ها و نتیجه نقشه مغزی تاثیر گذار هستند.
هزینه نقشه مغزی
هزینه انجام نقشه مغزی توسط تعرفه‌ای که توسط نظام پزشکی برای خدمات تشخیصی و درمانی تعیین می‌کند محاسبه می‌شود و ممکن است در میان مراکز مختلف هزینه مقداری متفاوت باشد.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته