بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران- ایرناپلاس- برخی کارشناسان می‌گویند تنها قانون می‌تواند راهگشای معضل ازدواج دختران در سنین پایین باشد و مدل‌هایی که به‌دنبال تعیین مؤلفه‌هایی برای احراز رشد عقلی به‌جای سن ازدواج است، عملاً اجرایی نشده و فرمالیته است.

بیش از دو سال از زمانی که فراکسیون زنان مجلس عزم خود را جزم کرد تا سن قانونی برای ازدواج دختران را بالا ببرد، می‌گذرد. بالاخره تلاش‌های آن‌ها در مهرماه 96 به بار نشست و طرح آنان با قید یک فوریت به تصویب صحن علنی مجلس رسید، اما زمانی که این طرح برای بررسی‌های بیشتر به کمیسیون‌های مربوطه فرستاده شد‌، سرنوشت خوبی پیدا نکرد. دی‌ماه امسال کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس اعلام کرد امکان ادامه بررسی این طرح وجود ندارد، چراکه طرح مذکور هم به لحاظ فقهی و هم به لحاظ اجتماعی دارای اشکالاتی است و گویا تصمیم گرفته شده طرح دیگری برای آسیب‌های این حوزه تدوین شود. البته از همان ابتدا زمزمه‌های رد شدن این طرح از سوی شورای نگهبان وجود داشت و باعث شد فراکسیون زنان در مقطعی چشم‌انتظار حمایت مراجع قم شوند، با این حال تلاش‌ها نتیجه نداد.
اما علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در دیدار با فراکسیون زنان مجلس همزمان با روز زن، از آن‌ها خواسته است برای جلوگیری از کودک‌همسری مدل دیگری را به مجلس ارائه دهند؛ مدلی که در آن حرفی از سن به میان نیاید و به‌جای آن صحبت از مؤلفه‌هایی برای احراز و کشف رشد عقلی دختر و پسر شود تا شاید از این طریق شورای نگهبان راضی به موافقت با جلوگیری از این آسیب اجتماعی شود.
لاریجانی که فرزند آیت‌الله میرزا هاشم آملی از اساتید مطرح حوزه بوده، به بحث با پدرش نیز اشاره می کند و این که او گفته نمی‎توان برای ازدواج، حداقل سن در نظر گرفت. استدلال او هم این بود که اگر در این طرح، ممنوعیت شرعی به لحاظ سنی اصلاح نشود، شورای نگهبان آن را رد خواهد کرد. لاریجانی از زنان مجلس خواسته است برای رسیدن به مدل دلخواه با حقوقدان‌ها و بزرگان دینی هم مشورت کنند.
**احراز رشد عقلی برای ازدواج مشکل است
بهمن کشاورز، حقوقدان در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان مؤلفه‌هایی برای احراز رشد عقلی دختر و پسر در ازدواج تعیین کرد، به ایرناپلاس می‌گوید: رسیدن به سن معین برای داشتن شرایط رشد عقلی لازم برای ازدواج قرینه محسوب می‌شود، به این معنی که افرادی که به سن مشخصی رسیدند، شرط بر این است که شرایط لازم را هم دارند، مگر این‌که خلاف آن ثابت شود. البته در بیشتر نقاط دنیا این سن حدوداً 18 سال است و البته آن‌گونه که شنیده‌ام این حد سنی در حال افزایش است.
البته به اعتقاد کشاورز بدیهی است که می‌توان در قانون شرط کرد دختران و پسرانی که پیش از رسیدن به این سن مایل به ازدواج باشند، باید در معرض آزمون‌ها و آزمایش‌های بهداشتی و طبی اعم از جسمی و روانی قرار گیرند تا به این ترتیب آمادگی آن‌ها احراز شود. اما موضوع این است که در عمل چنین اقدامی بسیار دشوار خواهد بود؛ مگر اینکه بر مبنای مشورت با اهل فضل اعم از پزشکان، روانپزشکان و متخصصان اعصاب و روان و متخصصان سکسولوژی و سایر متخصصان انجام شود که باز هم بسیار دشوار بوده و ممکن است مؤلفه‌های احراز در افراد مختلف دچار تردید و تغییر شود.
کشاورز می‌افزاید: با توجه به اینکه در استانداردهای جهانی، سن آمادگی برای ازدواج دختران و پسران تعیین شده است، همین کفایت می‌کند و موارد دیگر را باید استثنا قلمداد کرد. البته به نظر می‌رسد قانونگذار باید سن ازدواج را پایین‌تر از حد معینی، مطلقاً ممنوع اعلام کند، حتی اگر با اجازه قوه قضاییه باشد. یعنی نتوان با مراجعه به محکمه برای دختربچه‌ای که 9 یا 10 سال دارد مجوز ازدواج گرفت. بنابراین بهتر است در قانونگذاری معیارهای ثابت که برای همگان لازم‌الاجراست، در نظر گرفته شود، چراکه پیش‌بینی حالات متغیر و حالات قابل تفسیر و تعبیر احتمالاً باعث بروز اشکال خواهد شد.
**شورای نگهبان مطابق زمان پیش برود
کشاورز در پاسخ به احتمال رد این موضوع از سوی شورای نگهبان می‌گوید: گمان می‌رود شورای نگهبان به هر حال با زمان پیش برود و چه بسا باید مسائلی را که به‌طور مستدل و بر مبنای آمار و ارقام ملموس به آن ارجاع شود، بپذیرد؛ با فرض اینکه اگر در این مورد مشکلی بروز کند مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز برای تشخیص مصلحت حاضر و موجود خواهد بود.
**معیارهای قانونی برای احراز رشد عقلی قطعاً فرمالیته خواهد بود
نیره توکلی هم به‌عنوان جامعه‌شناس، عملیاتی شدن چنین پیشنهادی را بعید می‌داند. توکلی در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: این‌که شرط ازدواج دختران و پسران سن عقلی در نظر گرفته شود و جایی به وجود بیاید که رشد عقلی را مثل اعتیاد یا سایر مسائل تشخیص دهد، عجیب به نظر می‌آید، چرا که همین حالا آزمایش‌ها و مشاوره‌های قبل از ازدواج هم به‌طور کامل انجام نمی‌شود، چه برسد به انجام آزمایش‌هایی در رابطه با رشد عقلی.
«این در حالی است که کودک‌همسری معمولاً در فضایی اتفاق می‌افتد که روال غیرعادی در آن وجود دارد. به این معنی که کودک‌همسری معمولاً در خانواده‌های فقیر، خانواده‌های دارای آسیب‌های اجتماعی مثل اعتیاد و خانواده‌هایی که دارای سواد و سطح اطلاعات کافی نیستند، اتفاق می‌افتد. وگرنه روال عادی در کشور ما این‌طور نیست که کودکی را به همسری برگزینند. چنین ازدواج‌هایی نه به دلیل نفس خود ازدواج که به آرامش رسیدن زن و مرد در کنار یکدیگر است، اتفاق نمی‌افتد، بلکه دلیل آن اغلب اقتصادی و ناشی از کمبود سطح فرهنگی است که هر چه نان‌خور کمتر باشد بهتر است.»
در این میان به اعتقاد توکلی معمولاً چنین تفکری بیشتر درباره دختران وجود دارد که شوهر دادن آنها باعث کاهش هزینه‌های خانواده می‌شود وگرنه پسرها می‌توانند عصای دست پدر باشند و درآمدی هرچند کم برای خانواده به دست آورند. بنابراین ضرورت تصویب طرحی به این منظور، بسیار ضروری است تا جلوی آسیب‌ به دختربچه‌ها در آینده گرفته شود.
**راه‌های دور زدن تعیین معیار رشد عقلی فراوان است
توکلی می‌افزاید: به‌هیچ‌وجه نمی‌توان مؤلفه‌هایی را برای احراز رشد عقلی برای ازدواج تعیین کرد، چراکه هیچ راه علمی نمی‌تواند رشد عقلی یک کودک را به اندازه یک بزرگسال که آماده ازدواج است بالا نشان دهد. اگر بر فرض مثال چنین معیارهایی به لحاظ قانونی تعیین هم شود، با توجه به خلأها و مشکلاتی که در رابطه با ازدواج کودکان به‌ویژه دختران وجود دارد، قطعاً فرمالیته و نمایشی خواهد بود که راه‌های دور زدن آن فراوان است.
گزارش از الهام کاظمی