بزرگنمايي:

آریا بانو -
آشنایی با زندانی به نام «تراریوم»
٢٨٨
٠
جام جم / اگر نام تراریوم به گوشتان نخورده یا اینکه اطلاعات آنچنانی درباره آن ندارید، حتما این مطلب را بخوانید.
این روزها بر سر هر کوی و برزن، ماهیانی کوچک در تنگ‌های شیشه‌ای که مینی‌آکواریوم یا تراریوم مینیاتوری می‌خوانندش خرید و فروش می‌شود. همه‌گیرشدن فروش تراریوم‌های مینیاتوری به مترو، ایستگاه‌های اتوبوس، گلفروشی‌ها و دستفروش‌های کنار گذر هم رسیده و وارد هر خانه و دفتر کاری که می‌شوید، یک تنگ شیشه‌ای کوچک با چوب پنبه‌ای بر دهانه‌اش می‌بینید که یک یا چند ماهی‌ زنده کوچک درون آن وحشتزده شنا می‌کنند.
بعید نیست شما هم مثل خیلی‌ها اسیر جاذبه‌ای شده باشید که فروشندگان با به‌کارگیری ترکیب جعلی «آکواریوم مینیاتوری» این روزها برای فروش ماهی زبراهای کوچک در تراریوم به‌کار برده‌ و آن را به شما فروخته‌اند. تعجبی ندارد اگر نمی‌دانستید این شیشه‌ها برای ماهی آزاردهنده است و شاید الان از فروشنده‌ای که ماهی را به شما فروخته عصبانی باشید. اگر فکر می‌کنید تراریوم ابتکار جدیدی برای نگهداری موجودات زنده در آپارتمان است و همین چیزی است که به‌تازگی اسباب معیشت برخی دستفروشان شده، باید بگویم ماجرا کمی ترسناک تر و جدی‌تر از چیزی است که این روزها مد شده است...
تراریوم (Terrarium) به یک ظرف شیشه‌ای حاوی خاک و گیاه اطلاق می‌شود که درِ ورودی آن را معمولا بسته نگه می‌دارند. البته درِ تراریوم همیشه بسته نیست و گاهی آن را باز و با دهانه عریض در نظر می‌گیرند که امکان دسترسی به گیاهان داخل آن میسر باشد و از طرفی هوا نیز وارد تراریوم شود. تراریوم‌ها اغلب جنبه تزئینی دارند و از آنها به عنوان دکور در منازل مسکونی یا محیط‌های کاری استفاده می‌شود.
یک تراریوم دربسته، محیطی منحصربه‌فرد را برای رشد گیاهان فراهم می‌کند و از آنجایی که دیواره‌های آن هم شفاف هستند نور و حرارت کافی به گیاه می‌رسد و امکان رشد به آن می‌دهد. در تراریوم‌های دربسته، آب تبخیر می‌شود و وقتی متراکم شد به صورت قطرات آب مجدد بر دیواره‌های شیشه‌ای می‌نشیند و سپس به خاک سرازیر شده و آب مورد نیاز گیاه را تامین می‌کند. بنابراین تراریوم‌ها در مقیاس کوچک، چرخه گردش آب را نمودار می‌کنند.
همان‌طور که در این تعریف خواندید، تراریوم یک ظرف شیشه‌ای حاوی خاک و گیاه است که در آن هیچ جانور زنده‌ای نظیر ماهی زیست نمی‌کند. قرار دادن ماهی در تراریوم‌ کار اشتباهی است و نوعی حیوان‌آزاری تلقی می‌شود. در ضمن یک تراریوم به هیچ‌وجه نمی‌تواند منابع غذایی و امنیت لازم برای بقای یک ماهی را تامین کند. ماهیانی که در تراریوم هستند، نباید هیچ‌گاه در محیط‌های طبیعی رهاسازی شوند، زیرا این قابلیت را دارند که به عنوان گونه مهاجم بعدها در طبیعت دردسرهایی ایجاد کنند.
تاریخچه تراریوم‌ها
نخستین تراریوم را گیاه شناسی به نام ناتانیل باگ‌شو وارد (Nathaniel Bagshaw Ward) از کشور انگلستان در سال 1221 هجری شمسی/ 1842 میلادی ساخت. این گیاه‌شناس که علاقه زیادی به مطالعه رفتار حشرات داشت، به صورت کاملا اتفاقی یکی از بطری‌هایش را مدت‌ها به حال خود رها کرد. در داخل این بطری یک هاگ سرخس بود که جوانه زد، رشد کرد و به گیاهی کامل تبدیل شد. این نخستین تراریوم تاریخ بود.
اما علاقه به تراریوم‌ها از همین زمان آغاز شد و در دوره موسوم به دوره ویکتوریایی بین انگلیسی‌ها به‌شدت شایع شد. در آن زمان نام تراریوم شناخته نشده بود بلکه ظرف‌های شیشه‌ای دربسته مذکور را در انگلستان آن دوره، بطری‌های واردیان (Wardian Case) می‌خواندند. نام واردیان هم از نام خانوادگی ناتانیل باگ‌شو گرفته شده بود. روایت‌ها حاکی از آن است که این گیاه‌شناس در آن زمان از بطری‌های شیشه‌ای برای صادرات گیاهان بومی بریتانیا به سیدنی استرالیا استفاده می‌کرد.
بطری‌های واردیان پس از ماه‌ها مسافرت، در بهترین شرایط ممکن از رشد و نمو یک گیاه به خاک سیدنی می‌رسیدند. جالب است گیاهان بومی استرالیا هم با همین روش به انگلستان صادر می‌شد و خود ناتانیل باگ‌شو وارد هم گیاهان دلخواهش را به همین صورت در بهترین شرایط ممکن دریافت می‌کرد. تجربه موفق ناتانیل باگ‌شو وارد نشان داد می‌توان گیاه را در یک بطری شیشه‌ای دربسته بدون هیچ‌گونه تهویه‌ای نگهداری کرد و در آخر هم آن‌ را در شکوفایی کامل تحویل گرفت.
بطری‌های واردیان تجارت گونه‌های گیاهی را در سرتاسر دنیا تسهیل کرد و به این ترتیب مصرف‌کنندگان می‌توانستند میوه‌هایی مانند موز و گیاهانی را که از یک کشور دیگر وارد می‌شدند، در اختیار داشته باشند. قهوه، شکر و کائوچو هم جزو غلات باارزشی بودند که با استفاده از این روش به شکلی تقریبا مدرن‌تر صادر می‌شدند. جالب است بدانید نه‌تنها همین بطری‌های واردیان بودند که چای معطر را از چین به انگلستان آوردند بلکه 13 هزار گیاه از همین طریق از شانگهای به ایالت آسام (Assam) هندوستان وارد شد. بنابراین بطری‌های واردیان یا همان تراریوم‌های امروزی در عصر صنعتی، کشفی خارق‌العاده محسوب می‌شدندکه تجارت غذا و گیاهان را رونق بخشیدند.
انواع مختلف تراریوم‌ها
تراریوم‌ها را می‌توان به انواع مختلفی طبقه‌بندی کرد اما اصولا دو نوع تراریوم دربسته و تراریوم‌های درباز وجود دارد. تراریوم‌های دربسته، ظروف شیشه‌ای درداری است که گیاهان را کاملا در یک فضای محبوس قرار می‌دهد. در این شرایط آب موجود در تراریوم در درجه‌حرارت‌های بالاتر به آرامی بخار و در خود تراریوم مجدد به مایع تبدیل می‌شود. از آنجا که چرخه آب در یک تراریوم به آرامی در جریان است در نتیجه گیاهان موجود در یک تراریوم نه با خشکی مواجه و نه این‌که به سرعت سایر گیاهان پژمرده می‌شود.
تراریوم‌های دربسته به نوعی جزو سامانه‌های خودکفا هستند و به دلیل این‌که نور هم می‌تواند به راحتی از طریق دیواره شیشه‌ای نفوذ کند لذا برای فتوسنتز گیاهان هم مشکلی ایجاد نخواهد شد. محیط تراریوم‌های بسته برای گیاهانی مانند فیتونیا که به رطوبت علاقه‌مند هستند، بسیار مناسب است.
از سوی دیگر سرخس‌ها، پیچک‌ها و خزه‌ها نیز به‌خوبی در تراریوم‌های در بسته رشد و نمو می‌کنند. می‌توان گفت به دلیل چرخه آرام آب در این نوع از تراریوم‌ها، بهترین و ایده‌آل‌ترین انتخاب برای افراد کم‌حوصله و فراموشکار است؛ زیرا این نوع از تراریوم‌ها به مراقبت خیلی کمی نیاز دارند. گیاهانی که در چنین تراریوم‌هایی نگهداری می‌شوند، هر دو هفته یک بار یا حتی گاهی هر ‌ماه یک بار به آب نیاز دارند. ضمن این‌که درِ این نوع از تراریوم‌ها باید هر ماه یک بار به مدت ده تا 20 دقیقه برداشته شود تا هوا برای همین مدت زمان محدود در ظرف جریان پیدا کند.
در مقابل این نوع از تراریوم‌ها، تراریوم‌های درباز قرار دارند که نیازی به درپوش ندارند. این نوع از تراریوم‌ها برای گیاهانی مناسب‌ترند که خشکی‌دوست ‌باشند و نیازی به محیط‌های مرطوب نداشته باشند. این‌گونه برخلاف تراریوم‌های دربسته در خودشان چرخه آب ندارند، زیرا درِ تراریوم باز است.
آبدهی تراریوم‌های درباز باید به‌طور متناوب انجام شود، بنابراین هر زمان به تراریوم در باز خود نگاه کردید و خاک آن خشک بود، باید حتما به گیاهان آن آب بدهید. معمولا تراریوم‌های در باز هر هفته باید آبیاری شوند. گیاهان آبدار (Succulent plants) و کاکتوس‌ها از جمله بهترین گیاهانی هستند که می‌توانید در این نوع تراریوم‌ها بکارید، زیرا آنها به مراقبت چندانی نیاز ندارند.
یکی از نکاتی که در نگهداری تراریوم باید دقت کنید، این است که مدام جای آن را تغییر ندهید، اگر گیاهان تراریوم شما در نقطه‌ای از منزل خوب رشد می‌کنند، بهتر است که آنها را به حال خودشان بگذارید.
چه گیاهانی در تراریوم‌ها بهتر رشد می‌کنند؟
سرخس‌ها، بنفشه‌های آفریقایی، گونه‌های مختلف فیتونیا (Fittonia) و گیاهان برگ بیدی (Spiderwort) از جمله گونه‌های گیاهی هستند که در ایران هم می‌توان آنها را پیدا کرد. این گیاهان تزئینی اغلب در تراریوم‌ها کاشته می‌شوند و شکوفایی خوبی هم دارند. معمولا دارندگان تراریوم‌ها، اشتباهات رایجی مرتکب می‌شوند که باعث می‌شود گیاهان آنها آن‌طور که باید در تراریوم خوب شکوفا نشود.
نور یک تراریوم نه باید خیلی زیاد و نه خیلی کم باشد. میزان آبدهی به تراریوم هم باید متناسب باشد. زیرا اگر شما بیش از اندازه به گیاهان تراریوم آب دهید، پس از مدتی خشک می‌شوند. اگر شیشه تراریوم تمیز نباشد و گیاهان را به حال خود در تراریوم رها کنید، حتما پس از مدتی از بین می‌روند. تراریوم را هیچ‌گاه نزدیک به شوفاژ یا منبع سرما و گرما قرار ندهید. استفاده بیش از اندازه کود برای تراریوم‌ها مضر است. گلدان‌های بن‌سایی را می‌توان در تراریوم نگهداری کرد، اما این کار معمولا درست نیست.
اهمیت تراریوم‌ها در آموزش کودکان
شما با نگهداری تراریوم می‌توانید چرخه حیات گیاهان، برهمکنش بین سیستم‌ها و لزوم حفاظت از کره زمین را به فرزندان خود یادآور شوید. کودکان با مشاهده یک تراریوم، درک بهتری از سیستم‌های برهمکنش طبیعی و کره زمین خواهند داشت و متوجه می‌شوند چرا تعادل در سیستم‌ها باید حفظ شود. شما با داشتن یک تراریوم می‌توانید مفاهیم ساده محیط‌زیستی مانند اکوسیستم و زیستگاه را به آسانی به فرزندان‌تان آموزش دهید.