بزرگنمايي:

آریا بانو -
احکام/ چرا قضای نماز مادر بر پسر بزرگتر واجب نیست؟
٣٣٤
٠
انوار طاها / برای دریافت پاسخ باید به چند نکته توجه نمود:
روایات متعددی داریم که،از میت، نماز و روزه و...قضا شود ازاین جهت فرقی بین زن و مرد نمی گذارند.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «اَلصلاهُ التی دَخَلَ (حَصَلَ) وَقتُها قَبلَ اَن یَمُوتَ المَیتُ یَقضی عَنهُ اَولَی الناسِِ.»؛« قبل از آن که انسان بمیرد اگر وقت نماز رسید (و آن نماز قضا شد) آن نماز را سزاوارترین و نزدیک ترین فرد به میت قضا می کند.» و باز آن حضرت (علیه السلام) فرمودند: «از طرف میت حج، روزه، آزاد کردن بنده و هر کار خوبی قضا می شود.»[1]
بنا به نظر برخی از مراجع – که نام آن ها درنکته دوم خواهد آمد – کلمه«میت» شامل زن و مرد می شود و اگر در بعضی از روایات کلمه «مرد» ذکر شده است از باب غلبه و مثال است. مانند این که گفته شود: «مردى» در نماز بین رکعت 2 و 3 شک کرد و این گونه بیان به آن معنا نیست که اگر زن شک کند حکمش چیز دیگر است.
هر چند مشهور فقها فرموده اند که قضای نماز و روزه مادر بر پسر بزرگ واجب نیست اما بزرگانی دیگر مانند صاحب عروه، صاحب وسیله، مرحوم آیت الله اراکی، مکارم شیرازی و مقام معظم رهبری فرموده اند: فرقی بین پدر و مادر از این جهت نیست یعنی همان گونه که قضای نماز و روزه پدر بر پسر بزرگ واجب است قضای نماز و روزه مادر نیز واجب می باشد.[2] برخی از مراجع نیز مانند آیت الله فاضل لنکرانی و صافی گلپایگانی قضای نماز مادر را بنابر احتیاط واجب بر پسر بزرگ واجب دانسته اند [3].
اگر پدری فوت کرد و همه ی فرزندان او دختر بودند در این جا فرقی بین پدر و مادر نیست.
اگر نماز قضای پدر بر پسر بزرگ تر واجب است و نماز قضای مادر واجب نیست برای آن است که آن روزی که این مادر، دختر بود حضرت حق تعالی قضای نماز و روزه پدر را به عنوان تکلیف زاید بر او واجب نکرده بود. امروز هم که آن دختر مادر شده خدای حکیم نمی فرماید نماز قضای این مادر بر پسر بزرگ تر واجب است.
ولی این پدر آن روزی که پسر بود خداوند قضای نماز پدر را به عنوان یک تکلیف زیادی بر او واجب کرد امروز هم فوت کرده پسر بزرگش باید نماز قضایش را به جا آورد.
بنابراین:
اولا: خداوند متعال در تکلیف نمودن بین دختر و پسر فرقی قائل نشده.
ثانیا: اگر تفاوت اندکی در این حکم بین زن و مرد وجود دارد از روی حکمت می باشد. [4]
در پایان گفتنی است؛ در خصوص چگونگی احکام الهی خوب است با واقع بینی و بدون پیش فرض نگاه تحقیر آمیز به مرد یا زن، موضوع را مورد بررسی قرار دهیم. زیرا مرد و زن هر دو آفریده خداوند و هر کدام نقش مهمی را در این نظام هستی و به دنبال آن زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی ایفا می کنند. بنابراین دلیل ندارد به جهت نظر برخی مراجع تقلید مبنی بر این که نماز قضای مادر بر پسر بزرگ تر واجب نیست، نتیجه گیری کنیم که از سوی خداوند به شخصیت زن توهین شده، بلکه این تفاوت میان پدر و مادر چه بسا بر اساس یک واقع بینی شکل گرفته است. به طوری که همان گونه که پسر بزرگ تر برخی از اموال اختصاصی پدر به او می رسد و دلایل متعدد روان شناختی و اجتماعی دیگر جایگاه خاص را برای جایگزینی پسر بزرگ تر به جای پدر ایجاد کرده است این وظیفه نیز الزامی شده است. این برای نماز قضای مادر این ویژگی نیست بلکه وظیفه اخلاقی همه فرزندان است که این مسئولیّت را بر عهده بگیرند. در نهایت فتاوای مراجع عظام تقلید در این موضوع نقل می شود:
سوال: آیا قضای نمازهای مادر نیز (مانند پدر) بر پسر بزرگتر واجب است؟
حضرات آیات امام و سیستانی: قضای نماز مادر بر پسر بزرگتر واجب نیست.
آیت الله صافى: اگر مادر به جهت عذرى نماز یا روزه‌اش را به جا نیاورده باشد، بعد از فوت او بر پسر بزرگتر واجب است قضا نماید یا براى انجام آن اجیر بگیرد هر چند مادر نتوانسته قضا کند و بنا بر احتیاط اگر از روى نافرمانى هم ترک کرده باشد؛ پسر بزرگتر باید آن را قضا نماید یا براى او اجیر بگیرد.
حضرات آیات فاضل و رهبری: احتیاط واجب آن است که پسر بزرگتر نماز و روزۀ فوت شدۀ مادر را قضا نماید.
حضرات آیات زنجانى و وحید: قضاى نمازهاى مادر بر او واجب نیست، بلکه مطابق احتیاط استحبابى است.
آیت الله مکارم: بر پسر بزرگتر واجب است که نماز و روزه‌هایى که از مادرش فوت شده و از روى نافرمانى نبوده و توانایى بر قضا داشته، بعد از مرگ او به جا آورد بلکه اگر از روى نافرمانى هم ترک کرده باشد، بنا بر احتیاط مستحب باید به همین طور عمل کند.
آیت الله نورى: اگر مادر نماز و روزۀ خود را به جا نیاورده باشد و چنانچه مى‌توانسته‌ قضا کند، بر پسر بزرگتر واجب است که بعد از مرگ او به جا آورد، یا براى او اجیر بگیرد و قضاى نماز و روزه‌اى که مادر از روى طغیان و تمرّد به جا نیاورده ‌بنابر احتیاط واجب بر پسر بزرگتر واجب نیست.
نکته: مراد از پسر بزرگتر، بزرگترین پسرى است که در هنگام مرگ پدر و مادرزنده باشد.[5]
پی نوشت :
[1] - ر ک وسائل‏ الشیعه،ج 8، ص 281،باب 12از ابواب قضاءالصلوات
[2] - برای توضیح بیش تر ر.ک جوادی آملی زن در آیینه جلال وجمال،نشر فرهنگی رجا،1374، ص410؛ آیت الله اراکی، المسایل الواضحه،مکتب الاعلام الاسلامی،1414ه.ق،ج1، صص242و243؛آیت الله خامنه ای،رساله اجوبه استفتاات(ترجمه فارسی)نشر بین الملل،1381،ج2، ص110؛ آیت الله مکارم شیرازی، رساله عملیه، مساله 1205
[3] - حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی، رساله توضیح المسائل، چاپ شصت و ششم 1430 هـ ق/ 1388، مسأله1399. آیه الله فاضل لنکرانی، رساله عملیه، ص 232
[4] - برگرفته از کتاب «زن در آیینه جلال و جمال» از حکیم فرزانه استاد علامه آیه الله جوادی آملی نشر فرهنگی رجا،1374، ص410
[5]- توضیح المسائل مراجع؛ ج1، م 1390. آیت الله خامنه ای، پرسش های متداول، م117. آیت الله وحید،توضیح المسائل، م 1398.