بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران- ازدواج موقت یکی از اشکال ازدواج است که در جامعه رایج است. این نوع ازدواج ضمن داشتن آسیب هایی نظیر عدم تعهد نسبت به کودکان و مساله حضانت آنها و نیز انگ اجتماعی برای زنان و فرزندان، می تواند زمینه های کودک همسری را بیش از پیش فراهم نماید.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری صیغه نوعی ازدواج است که در آن عقد ازدواج برای مدت معین و محدودی با مهریه ای معلوم بین زن و مرد بسته می شود و با پایان آن رابطه زوجیت خود به خود منقضی می شود.
یافته های پژوهش جدید کامیل احمدی در باب ازدواج موقت و صیغه محرمیت در ایران با عنوان " خانه ای بر روی آب" توسط نشر شیرازه چاپ شده است. این پژوهش که با نمونه 216 نفری در سه شهر تهران، اصفهان و مشهد انجام شده است، نشان می دهد 84.36 درصد پاسخگویان زیر 18 سال ازدواج موقت را تجربه کرده اند، بیشترین دلیل گرایش مردان به ازدواج موقت نیازهای جنسی با 61 درصد است و پس از آن نیازهای عاطفی با 31.1 درصد و نیازهای مادی با 8.9 درصد، در اولویت بعدی نیازهای جامعه آماری مردان قرار دارند. در طرف دیگر زنانی با دغدغه ها و دل مشغولی هایی کاملا متفاوت قرار دارند که رفع نیازهای عاطفی و اقتصادی با 81.34 درصد مهمترین عامل برای گرایش آنان به ازدواج موقت است.
با توجه به اهمیت بحث و آسیب های ناشی از این نوع ازدواج، پژوهشگر ایرنا با کامیل احمدی مردم شناس و پژوهشگر به گفت و گو نشست.
صیغه، ازدواج موقت و دلایل
احمدی در خصوص تعریف صیغه و دلایل افزایش این نوع ازدواج گفت: صیغه قراردادی موقت است که برایش وقت و مقدار مشخصی منابع مالی و یا امتیازات تعیین می شود و در این وقت لازم ارتباطی بین زن و مرد که بیشتر نوعی ارتباط جنسی است برقرار می شود. اینکه در ایران چه گروه ها و دسته هایی به آن رغبت نشان می دهند، بیشتر باید گفت افرادی که بیشتر از طیف سنتی تر و مذهبی هستند به این نوع ازدواج روی می آورند اگر چه دسته هایی دیگری نیز در اجتماع وجود دارند که و به صیغه کردن و شدن روی می آورند .
وی افزود: صیغه انواع مختلفی دارد و در جهان اسلام نام های مختلفی برایش وجود دارد از قبیل: ازدواج موقت، صیغه، متعه و ازدواج مسیار. اهل تسنن صیغه را گناه و غیر شرعی دانسته و میان علمای شیعه و سنی در این خصوص اختلاف نظر وجود دارد و ایران تنها کشوری است که به این نوع ازدواج ها نوعی مشروعیت قانونی داده و امکان ثبت قانونی آن وجود دارد، در حالی که مخالفان صیغه بر این عقیده هستنند که این گونه ارتباطات مخصوصا برای زنان مضراتی در پی دارد عدم ثبت کردن این نوع ازدواج ها خود می تواند کژکارکردهایی داشته باشد. ما الان شاهد تغییر نگرش بخشی از اجتماع به کلیات ازدواج موقت هستیم و شکل ها و انواع مختلف صیغه در دهه ی اخیر دچار تغییرات عمده شده است. صیغه های بسیار کوتاه و دلاری که مخصوص خارجیان است . صیغه های ساندویچی، صیغه هایی که امکان اسکان شبانه را برای مسافرین می دهد و... شکل دیگر صیغه که بسیار فراگیر شده، صیغه های بیزینسی است که به شکل گروه های تلگرامی و مجازی و یا سایت های همسر یابی صورت می گیرد. مشخصات افراد داده می شود و با واسطه گری وب سایت و شرکت مربوطه افراد می توانند برای خود همسرانی موقت را بیابند. شکل صیغه ها از این چارچوب سنتی که فرد در گذشته باید رعایت می کرد، امروزه تغییر کرده و عمدتا هم آسیب های بسیاری را به دنبال دارد.
احمدی افزود: برا اساس یافته های این پژوهش در ازدواج های موقت معمولا مردان به دنبال رفع نیازهای جنسی و زنان به دنبال رفع نیازهای عاطفی و اقتصادی خود هستند.
تفاوت ازدواج سفید با ازدواج موقت
احمدی در خصوص تفاوت ازدواج سفید با ازدواج موقت گفت: ازدواج سفید، ازدواجی است که توافقی میان افراد خاص در اجتماع صورت می گیرد. از جهانی شباهت هایی میان اینها وجود دارد و از جهاتی تفاوت هایی هم به چشم می خورد. ازدواج سفید عمدتا میان جوانانی تحصیل کرده اتفاق می افتد که در کلانشهرها زندگی و کار می کنند و اغلب شهرستانی، شاغل و یا دانشجو هستنند و اهل همان شهر نبوده و به دور از خانواده زندگی می کنند. البته این افراد گاهی هم متعلق به طبقاتی هم هستنند که وارد یک سازو کار ضمنی مبتنی بر اصل برابری شده اند. یعنی برابری در حقوق، برابری در هزینه ها و نوعی تفکر برابری جنسیتی هم معمولا میان ازدواج سفیدی ها وجود دارد. یعنی شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد را به سمت هم سوق داده است و ایجاد رابطه جنسی را آسان تر کرده است. در صیغه موقت زمان محدود و مشخص و در مقایسه با ازدواج دایم و یا ازدواج سفید اساسش بر روابط نابرابر گذشته شده است. مبلغی به اسم نفقه از سوی مرد به زن پرداخته می شود میان این ها شباهتی هم وجود دارد که این دو نفر می توانند مدت دار با هم زندگی کنند ولی در هر دو نوع هم قبحی اجتماعی و فرهنگی وجود دارد که معمولا به آن ماهیت پنهان و مخفی می دهد.
وی افزود: ازدواج سفید پدیده نوظهورتری است که مضرات و آسیب های خاص به خود را نیز بخاطر ماهیت مخفی و پنهان دارد از قبیل: نبود حمایت های قانونی در صورت بروز مشکلاتی از قبیل خشونت، سقط جنین، انگ از دست دادن باکرگی و تاثیر ان بر ازدواج در آینده، عمر کوتاه ازدواج و عدم تمایل به ازدواج دایم و امکان وارد شدن فرد به چرخه تجرد قطعی، فشارهای روانی و عاطفی پنهان نگاه داشتن رابطه از خانواده و اجتماع . صیغه قاعدتا ریشه دار تر و در زمان طولانی است. حاکمیت هم اجازه و قردادی مبتنی بر آن گذاشته است. ازدواج سفید بیشتر در میان تحصیل کرده ها و گروه های خاص مهاجر در شهرهای شلوغ و کلان شهر ها صورت می گیرد و در کنار طبقه مهاجر در میان افرادی که افکار فمنیستی و برابر خواهانه دارند هم دیده می شود.
کژکارکردهای صیغه
احمدی در خصوص کژکارکردهای صیغه و یا به تعبیری ازدواج موقت گفت: بالغ بر یک سوم از جامعه آماری مورد مطالعه اش هیچ گونه اطلاعی از مفاد قانونی صیغه نداشتند و از موضوعاتی از قبیل ارث، نفقه و حضانت در این ازدواج ها بی اطلاع بودند و فقط 9 درصد آنان از برخی موارد قانونی ازدواج موقت مطلع بودند. سالانه حدود 8 تا 12 درصد از آمار ازدواج کاسته و به همان نسبت به آمار طلاق افزوده می شود.
کارکردهای صیغه
احمدی در خصوص کارکردهای صیغه در میان مردان و زنان گفت: در کنار کژکارکردها و آسیب هایی که این نوع ازدواج می تواند برای جامعه و خصوصا زنان داشته باشد، و البته برخی از افراد هم اعتقاد دارند که می توان کارکردهای مثبتی نیز برای آن در نظر گرفت که از جمله آنها رفع نیازهای جنسی برای مردان و رفع نیازهای عاطفی و اقتصادی برای زنان دانست.
صیغه محرمیت، ازدواج کودکان را تسهیل می کند
احمدی در خصوص اینکه صیغه محرمیت چگونه زمینه های کودک همسری را فراهم می کند، گفت: متاسفانه صیغه محرمیت موضوعی است که تا کنون در جامعه ایران به آن پرداخته نشده و مورد پژوهش قرار نگرفته است و بسیار مخفی مانده است. پژوهش قبلی بنده با عنوان " طنین سکوت" راجع به موضوع ازدواج کودکان بود که به مدت دو سال درهفت استان کشور که بالاترین درصد کودک همسری را دارا بودند، انجام شد و متوجه شدم که برخی از خانواده ها قبل از اینکه کودکان را وارد ازدواج دائم کنند قبلا آنها را بدون اجازه کودکان، دخالت دادن قانونگذار و یا ثبت قانونی آن با جاری کردن صیغه عقد موقت محرم می کنند. در یک چارچوب فرهنگی این امر با نام اسم بری و ناف بری معروف بود که نام کودکان را در دوران کودکی بر روی هم می گذاشتند که احتمال داشت زمانی که آنها بزرگ می شوند دیگر از یکدیگر خوششان نیاید.
وی همچنین افزود: رفتارهای عرفی برخی خانواده ها در جاری کردن صیغه نکاح موقت برای کودکان زیر سن قانونی را می توان یکی از چالش های حقوقی و اجتماعی در این زمینه دانست که بسیار کم به آن پرداخته شده است. کودکانی که صرفا به سن بلوغ جنسی رسیده اند با این شرایط وارد معاشرت با کودکی دیگر و یا مردی می شوند که محرمش هستند و ممکن است باردار شده و در حالیکه کودک هستند مجبور به ازدواج دائم و یا بسوی آن هل داده می شوند و یا در صورت بروز اختلافات خانوادگی این پیوند ممکن است به هم خورده و انگ اجتماعی آن برای خانواده دختر و تبعات دارمدت ان برای خود کودک دختر می ماند.
احمدی افزود: نوجوانانی که به این شکل با یکدیگر ازدواج داده می شوند و همان طور که اشاره شد به هر دلیلی ممکن است از یکدیگر جدا شوند و این امر تبعات اجتماعی بسیاری برای دختر خواهد داشت. از یک طرف این امر در آن چارچوب فرهنگی قبح شناخته می شود و از طرف دیگر سبب می گردد دختران بسیاری در این فرایند از تحصیل باز مانده و دیگر امکان ادامه تحصیل نداشته باشند.
راهکارها
احمدی در خصوص راهکارهایی برای معضلات این نوع ازدواج گفت: هر گونه اصلاح و افزایش سن ازدواج در ماده 1041 قانون مدنی که هم اکنون در جریان است باید در برگیرنده صیغه محرمیت نیز باشد. اذعان به تغییر نگرش نسل جوان در اجتماع، عدم کارایی، نقش مخرب صیغه و تاثیر آن در کاهش نرخ ازدواج و دخیل بودن آن در افزایش درصد طلاق و جلوگیری از هم پاشیدگی کانون خانواده و بسترسازی برای تغییر نگرش جامعه به منقرض کردن هر گونه اشکالی از صیغه باید به تدریج انجام شود.
تصویب اصلاح قانون برای ثبت نکاح موقت و جرم انگاری علیه استنکاف کنندگان از این قانون،همچنین اجباری شدن ثبت نکاح تنها از طریق دفاتر ثبت ازدواج و طلاق و موظف کردن دفاتر ازدواج و طلاق به ثبت نام زنان خواهان صیغه در دفاتر مخصوص الکترونیکی و تهیه کارت هویت برای آنان باید الزامی شود.
احمدی افزود: قانون گذاری در زمینه نفقه و حق انحلال به نفع زنان در ازدواج موقت و حق طلاق برابر در صیغه، تصویب قانون تعیین دقیق سن ازدواج و صیغه محرمیت و افزایش این سن به 18 سال برای دختران و پسران و جرم انگاری کیفری صیغه محرمیت در سنین کمتر از 18 سالگی. تهیه کارت های سلامت و بهداشت برای زنان و مردانی که خواهان متعه هستند برای جلوگیری و گسترش بیمارهای جنسی و خودداری دفاتر ثبت ازدواج و طلاق از جاری کردن صیغه بدون رویت اوراق هویتی و برگه های بهداشتی و سلامت زنان و مردان . بستر سازی فرهنگی و اجتماعی به ویژه در جامعه روستایی در حومه شهرها و در مناطق فقیر نشین و استفاده از ظرفیت های محلی، سازمان های مردم نهاد و رهبران دینی و محلی لازم است.
وی همچنین افزود: اجباری شدن تحصیلات تا مقطع دیپلم بصورت رایگان یا با هزینه کم و آموزش مهارت های اجتماعی و فرهنگی به دانش آموزان و والدین. گسترش دامنه فعالیت فعالان حقوق کودک و سازمان های اجتماعی مردم نهاد در بخش توانمندسازی کودکان و خانواده ها در نقاط مختلف شهری و روستایی الزامی است.
پژوهشم**م.ا.