بزرگنمايي:

بانو نيوز - شايد شما هم بارها بارها شاهد نگراني پدران و مادراني بوده‌ايدکه با سلب آزادي فرزندان خود گمان مي‌کنند آن‌ها را از آسيب ها مصون نگه داشته اند ؛ مادران وپدراني که با تحصيل فرزند خود در شهرهاي دور از محل زندگي مخالفت مي‌کنند، .مادري که اجازه بسته بودن درب اتاق رابه فرزندان خود نمي‌دهد، مادري که دائم نگران معتاد شدن فرزندش است، پدري که هم محبت کرده و هم سر کوفت مي‌زند، مادري که تا آخر دبستان هنوز بند کفش پسرش را مي بندد، مادري که تلفن همراه فرزند خود را چک ميکند، پدري که اجازه آزمون وخطا را به فرزندش نمي دهد، مادري که براي تسخير و به اسارت کشيدن فرزندان خود روانشناسان را اجير مي‌کند! والديني که به جاي فرزند خود فکر مي‌کنند! به جاي او انتخاب رشته مي کنند! همسر انتخاب مي‌کنند يا حتي او را مجبور به طلاق مي‌کنند!
اين گونه والدين در ظاهرِکلامِ خود، دائم نسبت به اين موضوع اظهار ناخرسندي مي‌کنند اما واقعيت اين است که در دل از اين همه وابستگي فرزندشان احساس خشنودي مي‌کنند ، به گمان اين که از اين طريق مي‌توانند مانع از آسيب او شوند! در حاليکه از ثمره ي چنين رفتارهايي ناآگاه هستند و يا حتي در صورت آگاهي به عمد نمي‌خواهند اين شرايط و موقعيت را تغيير دهند. اين دسته والدين را مي‌توان به فرشتگان ستمگري تشبيه کرد که به ظاهرتمام تلاششان حفظ سلامت جسمي و رواني فرزندشان است اما در حقيقت با سبک تربيتي خود فرد را به شدت در برابر کوچک‌ترين رخدادها آسيب پذير مي‌کنند و نسلي راپرورش مي‌دهند که به محض برخورد با کوچکترين مسائل در زندگي فردي، اجتماعي و حتي عاطفي خود را مي بازند و دست از تلاش براي مقابله با آن بر مي دارند؛ نسلي که خود قادر به انتخاب کردن نيست و دائم منتظر مي‌ماند تا ديگران برايش دست به انتخاب بزنند و يا حتي در صورتي که خود راهي را انتخاب کند چشم به ديگران دوخته تا تاييد آنها را کسب کنند؛ به عبارتي نسلي پرورش مي يابد که هنوز بند نافشان جدا نشده است، نسلي بدون درک از استقلال فردي!
***
در يک مقايسه بين فرهنگي شاهد تفاوت عميق ميان ايران و فرهنگ هايي با ريشه بريتانيايي هستيم يعني در حاليکه در چنين کشورهايي سن شانزده سالگي براي جوانان مرحله اي است که بنحوي به آزادي در روابط و ساير مسائل دست مي يابند (که البته مزايا و معايب خود را دارد که در اين جا مجال بحث و بررسي آن نيست) در ايران، فرزندان تا موقع ازدواج يا حتي بعد از آن مستقل از والدين نيستند و از طرفي مستقل شدن قبل از ازدواج معمولا به معني مشکل داشتن با والدين است. البته بايد به اين نکته هم توجه شود که وابستگي عاطفي يا روابط خانوادگي در فرهنگ‌هاي با ريشه ي بريتانيايي، مانند ايران وجود ندارد اما اين وابستگي بيش از حد در ايران گاها در جهت عکس عمل کرده و مانع پيشرفت مي‌شود؛ بيشترين اثر اين وابستگي را هم معمولا پس از ازدواج دختران و پسران در ايران مي بينيم که به عنوان يکي از دلايل طلاق سبب آمار صعودي و نگران کننده آن شده است.
اکنون اين سوال در ذهن نقش مي‌بندد که چه چيز سبب گرايش والدين به سوي اين شيوه ي فرزند پروري شده است؟ براي نيل به پاسخ اين سوال علت شناسي اين معضل ضروري به نظر مي‌رسد:
امروزه رسانه ها نقش واسطه اي براي تبادل دستاورد هاي بشر ميان ملل گوناگون را دارند که فرهنگ از جمله ي آنهاست ؛ اين تبادل فرهنگي ملل که در طول تاريخ به اشکال مختلف وجود داشته است براي تازه ماندن معارف و حيات فرهنگي بشر امري ضروري ميباشد. اما عاملي که امروزه در اين رابطه زمينه ساز مشکلات بيشماري شده است را مي توان پديده ي تهاجم فرهنگي يا غلبه ي يک فرهنگ بر ساير فرهنگ ها دانست. که امروزه به عنوان ابزاري براي تسلط، مورد استفاده ي کشورهاي غربي قرار گرفته است. اين موضوع که کشورهاي جهان سوم ازجمله کشور ما مورد تهاجم قرار گرفته است بر همگان روشن است زيرا از همه ي ابعاد و به مدد وسايل اطلاع رساني بدان پرداخته شده است. اين اطلاع رساني و آگاه ساختن عموم نسبت به خطرات حاصل از اين پديده راهي منطقي براي پيشگيري و حتي مقابله با اين پديده است؛ مشروط به اينکه با ديدي تعادل گرا و واقع بين به اين کار پرداخته شود . منظور از واقع گرايي در اين موضوع اين است که در هر موضوعي اعم از فرهگ و تهاجم فرهنگي بايد نقاط قوت و ضعف پديده مطرح شود، به عبارتي هر پديده حداقل داراي دو بعد ميباشد، يک بعد مثبت که نقاط قوت را در بر ميگيرد و ديگر بعد معطوف به نقاط ضعف، خطرات و تهديدات حاصل از آن پديده است. حال يک ديد منطقي بايد نسبت به هر دو بعد حساس باشد و به يک ميزان براي هر دو بعد اهميت قايل شود؛ در نتيجه بايد همانگونه که بر نقاط منفي تمرکز دارد و آن را مورد بحث و بررسي قرار مي‌دهد (تا با آگاهي از اين آسيب ها بتواند خود را از نفوذ آنها مصون دارد)، نقاط مثبت را هم ديده و مورد توجه قرار مي‌دهد و با انکار نسبت به آن واکنش نمي‌دهد!
در رابطه با موضوع مورد بحث (يعني تهاجم فرهنگي) تا زمانيکه هردو بعد مثبت و منفي غرب مورد توجه قرارگيرد مشکلي ايجاد نميشود و حتي سبب ديد صحيح و منطقي به غرب و فرهنگ غربي ميشود ، (زيرا همانطور که اشاره شد تبادل فرهنگي سبب حيات فرهنگي ملل است و براي رشد فرهنگ جوامع ضروري ميباشد، همانگونه که در طول تاريخ و به اشکال مختلف وجود داشته است. ) اين ديد متعادل را منطقي ميدانيم زيرا از يک طرف ، آگاهي از اينکه بخش هايي از فرهنگ غرب با دين و عقايد ايراني-اسلامي هيچ سنخيتي ندارد سبب ميشود تا اين بخش هاي فرهنگ غربي رخصت نفوذ به جامعه را نيابد و از ديگر سوي مورد توجه قرار دادن ويژگي هاي مثبت موجود در فرهنگ آنها سبب بهره مندي و به کارگيري آنها در جامعه ميشود و چه بسا پيشرفت هايي که حاصل همين توجه و اقتباس نقاط مثبت فرهنگ ها مي باشد. اما معضل اصلي در همين مسئله ي به ظاهر بديهي و پذيرفته شده نهفته است! جامعه ي ايران در چند دهه ي اخير و در ارتباط با اين تهاجم فرهنگي به نوعي افراط گرايش پيدا کرده و به تدريج دارد از مسير واقع بيني خارج ميشود. به عبارتي، بعد مثبت به ميزان زيادي کنار گذاشته شده و تا حدودي انکار شده است و بخش اعظم همت و تلاش ابزارهاي اطلاع رساني معطوف به بعد منفي شده است که نتيجه ي اين ديد يکطرفه و منفي گرا پديده اي به نام غرب هراسي (west phobia) که امروزه شاهد شيوع آن هستيم. پيامد اجتناب ناپذير اين مسئله (اطلاع رساني هاي يک سويه و افراطي)، رسوخ نوعي اضطراب و استرس ناهشيار در خانواده ها و بالاخص والدين است، يعني درحاليکه از وجود اين اضطراب هشيارانه اطلاعي ندارند، اما به طور غير مستقيم شاهد رفتارهايي هستيم که حاکي از وجود اين اضطراب است(همان رفتارهايي که در مقدمه ي مطلب به آنها اشاره شد)؛ اين پيامدهاي رفتاري در دو حوزه مشاهده ميشود، در حوزه ي اول خانواده هايي قرار دارند که دچار نوع شديدتري از اين نوع فوبيا شده اند. در اين خانواده ها شاهد کاهش گرايش به بچه دار شدن بخاطر ترس از اينکه توانايي حفظ فرزند خود در مقابل اين تهاجم را نداشته باشند، هستيم و به عبارتي بخاطر ترس از ناتواني در مقابله با آن ، از روبرو شدن با اين مسئله فرار کرده و به اين شيوه به هراس خود پاسخ داده اند. اين افراد عطاي داشتن فرزند را به لقاي آن بخشيده اند. حوزه ي دوم مربوط به خانواده هايي است که صاحب فرزند شده اند اما با وسواس افراطي نسبت به تربيت آنها در حال پرورش نسل وابسته اي هستند که هيچگاه استقلال را تجربه نکرده اند! اين والدين هراس زده به شدت فرزند خود را کنترل ميکنند و رشد استقلال شخصي را در آنها سرکوب ميکنند و زمينه ساز مشکلاتي ميشوند که در مقدمه به آنها اشاره شد که از جمله ي آن ها افزايش طلاق است.
البته بايد دانست تمامي اين گفته ها در رابطه با علت شناسي شخصيت هاي غير مستقل (که همانگونه که گفته شد يکي از نتايج غير مستقيم تهاجم فرهنگي است) بدين معنا نيست که بايد با خوشبيني ناخردمندانه خود را تسليم اين تهاجم کنيم، زيرا خوشبيني افراطي نيز به اندازه ي اين بدبيني رايج ميتواند مخرب باشد! هدف از اين بحث اين است که با ديدي واقع بين و تعادل گرا به اين مسئله نگريسته شود و به گونه اي در مقابل اين تهاجم مقابله کنيم که با کمترين زيان به خود (که همان هراس غير منطقي از غرب و نتايج آن در خانواده هاست) به بهترين نتايج نايل شويم. خوب و بد موضوع را در مقابل ديدگان عقل قرار دهيم و قضاوت را بر عهده ي عقل آگاه و خردمند بگذاريم و در صورت لزوم فرزندان خود را در قضاوت کردن همراهي کنيم و با اين کار به آنها اجازه دهيم تا فکر کنند، توانايي قضاوت را در خود رشد دهند و در نهايت طعم شيرين استقلال فردي را بچشند. چنين نسلي ميتواند حافظ فرهنگ و کشور باشد ؛ نه نسلي که چشم انتظار تصميم گرفتن والدين بجاي خودشان هستند! اين موضوع جاي تامل بسيار دارد و مستلزم نوعي ديد متعادلانه به هر موضوعي از جمله فرهنگ است. همانطور که قرآن نيز مشوق اين تعادل است و مسلمانان را از هرنوع وابستگي و زير بار اجبار رفتن بر حذر ميدارد. طبق آموزه هاي قرآن شاهد اين مسئله هستيم که اسلام حقيقي و ناب هيچگاه انسداد در تفکرات و تصميمات را تشويق نکرده است؛ بعبارتي انسان آزاد است تا فکر کند و هيچ جبري در پذيرش يک ايده و راه وجود ندارد .قرآن مي فرمايد :بهترين انسانها آنهايي هستند که به همه حرفها گوش فرا داده و بهترين را انتخاب ميکند. و اين موضوع دقيقا با مسئله ي تفکر منطقي (ديدن ابعاد مثبت در کنار ابعاد منفي) هماهنگ است. اميد است شاهد بهبود سياست ها ي موجود در زمينه ي تهاجم فرهنگي باشيم.
زهره پوراسدي ـ کارشناس ارشد روان شناسي