بزرگنمايي:

آریا بانو -
گام هایی برای اصلاح عادات اشتباه تغذیه‌ای
١٥١
٠
جام جم / به آبروی تا کمر خم شده در سطل‌های بزرگ مربعی زباله کاری ندارم! به بچه‌هایی که از فرط لاغری، پوست از نشستن روی استخوان‌های آنها شرمگین است، کاری ندارم. کاری ندارم کجای این شهر، آن محله، آن سر دنیا در آن شهر، چند نفر هر روز صبح با دغدغه «غذا» چشم بازمی‌کنند و شب با گلوی گرفته از بغضِ گرسنگی، سر بر بالین می‌گذارند. به بچه‌های دستفروش همه چهارراه‌های دنیا که الیورتوییست را سخت برایم تداعی‌می‌کنند هم کاری ندارم. به خودم، به شما، به همه ما که دست مان به دهان‌مان می‌رسد کار دارم. به خودمان کار دارم که هر شب برای این‌که مانند میلیاردها انسان دیگر، ردی از خودمان در این جهان باقی بگذاریم، با کیسه زباله‌ای، ساخته شده از دورریز برنج، نان، ماکارونی، میوه، سبزی و... انسانیت را در سطل‌های بزرگ و کوچک زباله جا می‌گذاریم. به ما که «رعایت کردن» را بلد نیستیم. بعضی روزها، بهانه‌ای است برای نگاه کردن، نگاهی دوباره به رفتارمان. یکی از این مناسبت‌ها، «روز بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف» به تاریخ اول خرداد ماه هر سال است. این مناسبت را بهانه کردیم تا نگاهی داشته باشیم به آمار دورریز خوراکی‌ها در جهان و ایران. به‌ویژه این‌که ماه رمضان است و مهمانی‌ها و سفره‌های بی‌شماری در بسیاری از کشورها از جمله کشور خود ما، گسترده است. دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران هم درباره راهکارهای کنترل و تصحیح این رفتار نکته‌هایی را با ما به اشتراک گذاشته است.
آمارهای جهانی می‌گویند هر سال نزدیک به یک سوم از تولیدات غذایی در سراسر جهان، دورریخته می‌شوند که این مقدار معادل 3/1 میلیارد تن و به ارزش 990 میلیارد دلار است. ایالات متحده، به تنهایی 160 میلیارد دلار دورریز موادغذایی دارد که این مقدار، معادل 30 تا 40 درصد کل محصولات غذایی این کشور را شامل می‌شود. این آمار، آخرین آمار و مربوط به سال 2018 است.
درباره کشورهای اروپایی، آمارهای مختلفی وجود دارد. به این معنی که بعضی کشورها در تولید برخی زباله‌ها در صدر قرار دارند. اما به طور کلی و براساس آمار ارائه شده در پایان سال 2018 ، آمار دورریز خوراکی‌ها برابر 90 میلیون تن بوده که لهستانی‌ها به‌تنهایی تولیدکننده 9 میلیون تن از این میزان بوده‌اند.
اروپایی‌ها که نگران این حجم تولید زباله هستند، با طراحی برنامه‌هایی درنظر دارند تا سال 2025 ، 30 درصد و تا سال 2020 ، 50 درصد کاهش از حجم تولید زباله در اتحادیه اروپا را کاهش دهند.
همه دست به یکی کرده‌ایم
ما هم آمار خودمان را داریم! به‌طوری‌که براساس اعلام سازمان فائو( سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد)، سالانه 35 درصد از محصولات کشاورزی در ایران، اسراف و اتلاف می‌شوند. اگر میزان مصرف محصولات کشاورزی در ایران را صد میلیون تن درنظر بگیریم، ما ایرانی‌ها سالانه 35 میلیون تن غذا دور می‌ریزیم که براساس آمار تقسیم‌بندی اسراف نیز به این شکل است: میوه و سبزی 25 تا 30 درصد؛ 30درصد گندم و نان، 10 درصد برنج و 15درصد روغن. بنابراین سرجمع، حدود یک میلیارد دلار اتلاف هزینه در مصرف همین سه قلم کالا یعنی برنج، گندم و روغن داریم.
نگاه را تغییر دهیم
«با مهمان یا حتی جمع‌های ساده دوستانه، راحت نیستیم. بنابراین افراط می‌کنیم؛ از خرید موادغذایی تا تعارف کردن و خوردن» دکتر محمدرضاوفا، متخصص تغذیه درباره تاثیر منفی تعارف و رودربایستی ما ایرانی‌ها این جمله را گفته و در ادامه توضیح می‌دهد: «باید این نگاه تغییر کند و خوراکی‌ها به اندازه پخته شده و میل شوند.»
از گرسنگی می‌آید
«درعلم تغذیه به افراد توصیه می‌شود وقتی خیلی گرسنه هستید برای خرید و صرف غذا به سوپرمارکت یا رستوران یا حتی سمت یخچال منزل نروید. به این دلیل که گرسنگی، رفتار عادی تغذیه‌ای را تغییر می‌دهد و باعث می‌شود او بیش از اندازه نیاز بخرید» دکتر وفا ادامه می‌دهد: وقتی از خوراکی‌ای زیاد از اندازه خریداری شود، بنابراین دورریز آن هم افزایش پیدا می‌کند. بنابراین در زمان گرسنگی، به‌هیچ وجه خرید نروید.
نباید به خودتان برسید
وقتی یک وعده غذایی را حذف می‌کنیم، تلقین می‌کنیم ضعیف شده‌ایم. پس باید فکری به حال ضعف و گرسنگی بکنیم. دکتر محمدرضا وفا درباره این حس کاذب توضیح داده و می‌گوید: با حذف وعده ناهار به دلیل روزه‌داری، احساس می‌کنیم ضعیف شده‌ایم و مبادا از نظر تغذیه‌ای برای خودمان کم بگذاریم! به همین دلیل چه در خرید و چه در طبخ غذا، زیاده‌روی می‌کنیم. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: چون هم زیاد از اندازه خرید کرده‌ایم و هم زیادتر از نیاز غذا پخته شده است، بنابراین بخش عمده‌ای از آن دور ریخته می‌شود. بنابراین این تصور اشتباه را از ذهن پاک کنید که باید در وعده افطار یا سحر، یک وعده غذای خورده نشده را جبران کنید.
شیرینی، دورریز می‌آورد
خیلی از ما تصور می‌کنیم با خوردن شیرینی، گرسنگی برطرف می‌شود. اما این تصور اشتباه است. شیرینی، به‌ویژه اگر منابع غیرطبیعی آن وارد بدن شود، باعث تشدید گرسنگی خواهد شد. اما یک نکته خاص این میان وجود دارد که دکتر وفا درباره آن می‌گوید: «با خوردن زولبیا و بامیه، حلوا، شله زرد، انواع شکلات و شیرینی در وقت افطار، به شکل کاذب سیر می‌شوید. به این دلیل که قند خون ناگهان بالا می‌رود. بنابراین نمی‌توانید غذاهای مفیدی را که برای افطار تدارک دیده شده، بخورید» او ادامه می‌دهد: بنابراین غذا، سالاد، ماست و خیار و... دست نخورده یا نیم‌خورده مانده و راهی سطل زباله می‌شوند. بنابراین در زمان افطار یا سحر یا هر زمانی که تصمیم به خوردن غذا دارید، خودتان را با شیرینی‌های مضر سیر نکنید.
آب و چربی، دورریز می‌آورد
«شبیه همان اتفاقی که برای خوردن شیرینی توضیح داده شد، برای خوردن بیش از اندازه و بی‌موقع آب و خوراکی‌های چرب هم صادق است.» دکتر وفا پس از این توضیح کوتاه اضافه می‌کند: «باید در خوردن غذا، سهم هر خوراکی را درنظر بگیرید. خوردن بی‌رویه، بدموقع و نامناسب بعضی خوراکی‌ها می‌تواند باعث سیری کاذب و درنتیجه باقی ماندن غذاهای مفید و اصلی و درنتیجه دورریز آنها شود.»
از همان ابتدا بردارید
دکتر وفا درباره راهکار جداسازی و نگهداری مازاد خوراکی‌ها می‌گوید: «اگر بعد از پختن غذا احساس کردید امروز به اشتباه بیش از اندازه نیاز خانواده غذا پخته‌اید، همان ابتدا مقداری از غذاها را در ظرف یک‌بار مصرف مناسب ریخته و آنها را در یخچال نگهداری کنید تا به دست افراد نیازمند برسانید.»
در پاسخ به این پرسش که باقی‌مانده غذاها پس از مهمانی یا مراسم مختلف قابل ارائه به نیازمندان است یا نه، توضیح داد: اگر غذاها
دست نخورده باقی مانده سپس در ظروف یک بار مصرف به درستی جمع‌آوری و در دمای یخچال نگهداری شوند، امکان ارائه آنها وجود دارد. در واقع غذاها نباید با بزاق افراد -قاشق یا چنگال دهن خورده آنها - تماس پیدا کرده باشد. پس از ارائه غذاها نیز باید پیش از مصرف کاملا حرارت دیده و گرم شوند تا آلودگی‌های احتمالی از بین بروند.
رعایت تناسب
دکتر وفا درباره تهیه غذا این‌طور توضیح می‌دهد: «باید موادغذایی به اندازه تعداد نفرات هر خانه خرید، آماده‌سازی و نگهداری شود.»
او در پاسخ به این پرسش که برای مهمانی‌ها باید این نکته را چطور رعایت کرد، می‌گوید: کمی بیشتر، کافی است. نباید مقدار خرید،آماده‌سازی و طبخ غذا به حدی باشد که دورریز ایجاد کند. بنابراین تناسب و اندازه را رعایت کنید.
این استاد دانشگاه درباره آلودگی موادغذایی این طور می‌گوید: خرید بیش از اندازه، نگهداری طولانی مدت و مصرف نکردن به‌موقع موادغذایی باعث آسیب به ساختار و کاهش کیفیت آنها شده و به ناچار راهی برای دور ریختن آن باقی نمی‌ماند. بنابراین مدت زمان نگهداری هر خوراکی را با مقدار خرید و مصرف آن متناسب کنید.