بزرگنمايي:

آریا بانو -
امروزه نوشتن درباره اهمیت کتاب خوانی و تاثیراتش بر زندگی شخصی و اجتماعی افراد اقدامی تکراری وتا حدی بی فایده است با این حال که همه به این اهمیت واقفیم معلوم نیست چرا در معتبرترین آمارهای ارائه شده از کشورهایی که مردمانش جزو کتاب‌خوان‌ترین مردم دنیا هستند، نامی از ایران دیده نمی‌شود؟ تقریبا هر سال در فهرستی که نظرسنجی ها و پژوهش‌های معتبر بین المللی از کتاب خوان ترین مردم دنیا منتشر می کنند، اسامی تعدادی از کشورهای توسعه یافته پشت سر هم ردیف می شود و این سوال را در ذهن ناظر بیرونی ایجاد می کند که آیا مردم کشورهای توسعه یافته کتاب خوان شده‌اند یا کتاب خوان بودن مردم سبب توسعه یافتگی این کشورها شده است؟ با دانستن سرانه مطالعه این کشورها و علم بر این که «توانا بود هرکه دانا بود» پاسخ دادن به این سوال، آسان‌تر می‌شود.
کتاب خواندن علاوه بر بیشتر کردن اطلاعات عمومی و افزایش حافظه و جلوگیری از زوال عقل و استرس، تجربه زیستی بزرگ تری را در اختیار خواننده قرار می دهد، همان‌طور که بزرگان به نیکی گفته‌اند هرکس کتاب نمی‌خواند تنها یک بار زندگی می کند و آن‌که هزار کتاب خوانده، گویی هزار بار زیسته است.
با این مقدمه و در این پرونده می‌خواهیم به بارزترین و اصلی‌ترین ویژگی های کتاب، کتاب خوانی و کتاب فروشی‌ها در کشورهایی که کتاب‌خوان‌ترین مردم دنیا را دارند، اشاره کنیم. همچنین به مرور جدیدترین آمارها از کشورهایی که بیشترین تعداد کتاب‌خوان را دارند خواهیم پرداخت و گپ و گفتی کوتاه با یک بانوی 74 ساله آلمانی درباره علاقه‌اش به کتاب‌خوانی و یادگیری زبان فارسی در این سن و سال خواهیم داشت.
بهترین و جذاب‌ترین مغازه ها برای کتاب فروشی ها
اگر گذرتان به یکی از شهرهای اروپایی افتاده باشد(خیلی فرقی نمی کند پایتخت آن کشورها یا شهری کوچک) چیزی که به یقین توجه شما را به خود جلب خواهد کرد، محل قرارگرفتن کتاب فروشی‌ها خواهد بود. کتاب فروشی ها دقیقاً همان مغازه هایی را اشغال می کنند که بانک ها در کشور ما دست روی آن‌ها می‌گذارند! مغازه هایی بزرگ و چنددهنه که گاهی در چندین طبقه ساخته شده اند و چندین در ورودی دارند. تیراژ کتاب در این کشورها تا چندین میلیون جلد به ازای هربار چاپ می رسد، این در حالی است که کتاب های پرفروش وطنی به زحمت تیراژ هزار جلد به ازای هر بار چاپ دارند. همه این ویژگی ها صنعت نشر را به یکی از سودآورترین صنایع در این کشورها تبدیل کرده است.
بسیاری از کتاب فروشی ها به صورت زنجیره ای اداره می شوند و شعبه‌هایی از آن‌ها تقریباً در تمام شهرهای یک کشور موجود است. در این کتاب فروشی ها که هر کدام طراحی داخلی منحصر به فردی دارند، قفسه های متنوع در دسته بندی‌های مختلف به چشم می خورد و تقریباً در همه آن‌ها بخش بزرگی را به سفر و جاذبه های جهانگردی کشورهای مختلف دنیا اختصاص داده اند از جمله کتاب هایی با موضوع کشورمان ایران که با جزئیاتی دقیق گردشگران را با زیبایی های تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشورمان آشنا می کند و طبق تحقیقات میدانی نویسنده این مطلب، فروش‌شان هم قابل توجه است.
کتاب خواندن همه وقت و همه جا
شاید از خودتان بپرسید آن یک میلیون جلد کتابی که در هر عنوان به چاپ می‌رسد، توسط چه کسانی و چه مواقعی خوانده می شود؟ آیا مردم‌ این کشورها بیکار هستند و بی نهایت مرفه که تمام وقت‌شان را به کتاب خواندن بگذرانند؟ پاسخ به این سوال آسان است: کتاب خواندن، همه وقت و همه جا! اگر در متروهای شلوغ، ایستگاه های اتوبوس، قطار یا صف خرید در کشورهایی که زمان مطالعه شان بالاست برای دقایقی منتظر مانده باشید، افراد زیادی را می‌بینید که مشغول مطالعه اند.
دیدن فردی که از میله وسط متروی شلوغ پاریس آویزان شده و کتابی در دست دارد، بسیار عادی به نظر می رسد. علاوه بر کتاب های کاغذی و چاپی، فناوری راه های جدیدتری را برای علاقه مندان به کتاب طراحی کرده است، از جمله دستگاه های کتاب خوان الکترونیکی که اندازه ای برابر با تبلت یا کوچک تر دارند و با بهره‌بردن از فناوری جوهر الکترونیک مانع از آسیب رساندن به چشمان خواننده می شوند.
خواننده کتاب می تواند نسخه الکترونیکی هزاران کتاب را با مبالغی ارزان تر از کتاب‌های چاپی تهیه و در حافظه دستگاه خود ذخیره کند. استفاده از این دستگاه ها که وزنی کمتر از کتاب های چاپی دارند بسیار راحت تربوده و روز به روز استفاده از آن‌ها جهانی تر می شود. جالب است بدانید نسخه وطنی این دستگاه ها هم چندی است به بازار آمده و آماری از استقبال مردم از آن‌ها در دسترس نیست. یکی دیگر از راهکارهای کتاب خواندن آسان استفاده از کتاب های صوتی است. برخلاف تصور شما همه کسانی که در این کشورها، هندزفری تلفن همراه‌شان را حتی در زمان دوچرخه‌سواری در گوش گذاشته اند، الزاماً موسیقی گوش نمی‌کنند بلکه بسیاری از آن‌ها مشغول شنیدن بخشی از یک کتاب صوتی هستند. کتاب های صوتی توسط یک یا چند راوی نقل می شوند و در بعضی از آن‌ها مانند نمایش های رادیویی تکنیک های داستان پردازی، همچون موسیقی متن و صدای زمینه هم ضبط شده است.
کتاب فروشی ها جولانگاهی برای بچه ها
عادت به کتاب خریدن و کتاب خواندن چیزی نیست که یک شبه در میان مردم کشورهای توسعه یافته نهادینه شده باشد. افراد در این جوامع کتاب خواندن را از دوران کودکی و با تشویق و توصیه خانواده، مدرسه و جامعه آغاز می کنند و با الگو گرفتن از این تربیت نسل بعدی را برای مطالعه بیشتر پرورش می دهند. وارد هر کدام از کتاب فروشی های بزرگ اروپایی که می شوید، بخش بزرگی را برای بچه ها اختصاص داده اند. چیدمان این قسمت با دیگر بخش‌های کتاب فروشی متفاوت است. قفسه هایی که با خلاقیت و به سبکی کودکانه طراحی شده اند، عروسک ها و اسباب‌بازی های زیبا و زمینی که با کف پوش‌های نرم و مناسب پوشیده شده است به خانواده ها این فرصت را می دهد که در کنار کودکان خود اوقات بسیار خوشی را سپری کنند. با مراجعه به این قسمت والدینی را خواهید دید که بر روی زمین زانو زده اند و در کنار فرزندان‌شان و برای آن‌ها کتاب می خوانند.
حراجی‌های 90 درصدی کتاب‌فروشی‌های بزرگ
قیمت کتاب در بازارهای غربی بالاست پس اگر گمان می کنید علت کتاب خوان شدن اروپایی ها ارزان بودن کتاب است، سخت در اشتباهید. به عنوان مثال برای کتابی 100 صفحه ای که چند سالی از چاپ آن گذشته و با کاغذ و جلد معمولی و مقوایی چاپ شده است، باید حداقل مبلغی حدود 10 یورو بپردازید. اگر این عدد را برای تمام اعضای یک خانواده چهار نفره و تعداد کتاب هایی که در طول سال مطالعه می کنند لحاظ کنید، تقریباً عدد قابل ملاحظه ای خواهد شد اما با این حال باز هم بخشی از سبد کالای خانوار در ماه به خرید کتاب اختصاص داده می شود. می‌پرسید چرا؟ همان طور که می دانید اقتصاد در اروپا یک اقتصاد آزاد است و قیمت را نظام عرضه و تقاضا تعیین می کند.
در چنین سیستمی خبری از یارانه های دولتی برای پایین آوردن قیمت کتاب یا بن های تشویقی و تخفیف دار برای کتاب خوان کردن مردم نیست. پس یک خانواده با درآمد پایین چطور قادر به تهیه هزینه خرید کتاب می‌شود؟ این راهکاری است که بازار کتاب اندیشیده است. کتاب فروشی های بزرگ، همچون بسیاری از برندهای پوشاک و لوازم ورزشی در بسیاری از شهرهای اروپایی حراج آخر فصل دارند. در این حراجی ها کتاب ها از 10 تا 90 درصد تخفیف می خورند و اگر کتاب خاصی را بخواهید و کمی خوش شانس باشید می توانید آن را در حراجی آخر فصل تهیه کنید. به همین دلیل در روزهای حراج، کتاب فروشی ها جای سوزن انداختن ندارند. اگرچه عنوان های بسیار پرفروش شامل این حراج نمی-شوند اما می توان کتاب های ارزشمند برای هر سلیقه و هر سن و سالی را با تخفیف‌های عالی خرید.
قفسه مهربانی کتاب جلوی خانه‌های مردم
این شعاری است که هموطنانمان بر روی دیوارهای مهربانی که محلی برای برداشتن و گذاشتن البسه مستعمل است، می نویسند اما در بعضی از شهرهای کشورهایی که سرانه مطالعه‌شان با اختلاف نسبت به دیگر کشورها بالاست، افراد قفسه های کتابی را جلوی در منازل خود قرار داده اند تا کتاب هایی را که قبلاً مطالعه کرده اند در اختیار دیگران بگذارند. افرادی که این کتاب ها را بر می دارند و مطالعه می کنند، می توانند در صورت تمایل کتاب را مطالعه کنند و سپس در جای اولیه خود بگذارند یا این که آن را برای خود بردارند. در بسیاری از مواقع کسی که کتاب را برمی دارد کتابی را که قبلاً خود مطالعه کرده و دیگر به آن نیاز ندارد در قفسه می گذارد تا صاحبخانه هم از مطالعه آن لذت ببرد. این چرخه ادامه می یابد و افراد بیشتری بدون پرداختن وجه می توانند کتاب های بسیاری را مطالعه کنند.
کتابخانه هایی که فقط مکانی برای مطالعه نیست
وقتی در چنین کشورهایی برای کتابخانه ای نام شبانه روزی را بر سر درش می نویسند، دقیقاً منظورشان این است که این کتابخانه و سالن مطالعه و حتی بوفه و فروشگاه آن به طور شبانه روزی به مشتریان خود خدمات ارائه می کنند. سالن های مطالعه با شیشه های چند جداره و کف پوش های خاص امکان تمرکز را برای مراجعه کنندگانشان فراهم می کنند. علاوه بر آن این کتابخانه ها محیط هایی با مبلمان راحت را طراحی کرده اند تا افراد دور هم جمع شوند و به بحث و تبادل نظر درخصوص مسائل مختلف علمی و ... بپردازند. با تمهیدات اندیشیده شده، کتابخانه های عمومی نه تنها محلی برای مطالعه بلکه محلی برای گردهمایی و تجمع و چه بسا تفریح جوانان نیز هستند. حق عضویت این کتابخانه ها عموماً برای دانش آموزان و دانشجویان رایگان است و برای دیگر افراد سالانه مبلغی بسیار ناچیز دریافت می شود تا مردم را بیشتر با کتاب و کتاب‌خوانی آشتی دهد.
کشورهایی که مردمانش بیشترین تعداد کتاب را در خانه‌ها دارند
218 کتاب در هر خانه مردم استونی!
وب سایت «ویک» به تازگی فهرستی از 15 کشوری که مردم آن علاقه زیادی به کتاب و کتاب‌خوانی دارند، منتشر کرده است. محققان دانشگاه ملی استرالیا و دانشگاه نوادا در آمریکا تحقیقاتی را درباره سطح کتاب‌خوانی افراد کشورهای مختلف انجام داده اند. آن‌ها این پژوهش را روی افراد بین 25 تا 65 سال در کشورهای مختلف جهان انجام داده و از آن‌ها درباره تعداد کتاب‌هایی که در 16 سالگی در خانه خود داشته اند، پرسش کردند. نتایج این پژوهش نشان داد به طور میانگین مردم استونی در هر خانه 218 کتاب داشته اند و یک سوم از پاسخ دهندگان استونی هم اعلام کرده اند که در سن 16 سالگی بیش از 350 کتاب در خانه خود داشته اند! در ادامه فهرستی از 10 کشوری که مردم آن بیش از همه عاشق کتاب و کتاب خوانی هستند، گردآوری شده است.
گپ‌و‌گفتی کوتاه با یک بانوی 74 ساله آلمانی درباره کتاب‌خوانی و علاقه‌اش به زبان فارسی
در آلمان عشق به مطالعه سن و سال نمی شناسد!
«کاترین» 74 ساله است و در شهر فرایبورگ در جنوب غربی آلمان زندگی می کند. معلم زبان انگلیسی بوده و 10-12 سالی است که بازنشسته شده است. در کتابخانه ای در فرایبورگ با او دوست شده ام . خودش می گوید که هر چه سنش بیشتر می شود، خوابش کمتر می شود و همین موضوع دلیلی شده تا تصمیم بگیرد زبان های جدید بیاموزد. برای این کار شب ها از ساعت 9 به کتابخانه شبانه روزی دانشگاه شهرش می رود و تا نیمه شب به خواندن و مطالعه مشغول می شود. کاترین بعد از آلمانی و انگلیسی، فرانسه را در دبیرستان آموخته و در تمام این سال ها به تقویت زبان فرانسه خود پرداخته است. جالب است بدانید زبانی که هم اکنون کاترین مشغول یاد گیری آن است فارسی است اما این که چرا زبان فارسی را برگزیده است خود داستانی شنیدنی دارد.
حدود یک سال پیش گروهی از دانشجویان ایرانی مقیم فرایبورگ در کنار رودخانه شهر نشسته بودند و تصنیف مرغ سحر را هم خوانی می کردند. کاترین که در همان نزدیکی نشسته بوده با تعجب گوش هایش را تیز می کند و متوجه می شود زبانی که می شنود شباهتی به هیچ یک از زبان هایی که در عمرش شنیده ندارد، به همین دلیل جلوتر می رود و با دانشجویان مشغول صحبت می شود. از همان ابتدا شیفته زبان فارسی شده و تصمیم گرفته حتماً تا قبل از مرگ این زبان را یاد بگیرد.
از همین رو خودآموزی فارسی-آلمانی را از کتابخانه امانت گرفته و هر شب به مدت سه ساعت روی آن کار می کند. این روزها کاترین دوستان ایرانی زیادی دارد و در تمام مناقشات بین المللی و حتی در بازی های فوتبال طرفدار ایران است! کاترین درباره علاقه‌اش به مطالعه هم می‌گوید: «در کشور ما برخلاف بعضی کشورهای دیگر، عشق به مطالعه و کتاب سن و سال نمی‌شناسد. بسیاری از دوستان من هستند که شاید از من مسن‌تر هم باشند اما عاشق مطالعه هستند و خواندن کتاب همچون نفس کشیدن برای‌شان لازم است. به نظر شما، نفس کشیدن سن و سال حالی‌اش می‌شود؟»

خراسان /دکتر مریم ذاکری