بزرگنمايي:

آریا بانو -
روش‌هایی برای جلوگیری از بیدزدگی فرش و ترمیم آن 4
٢٠٨
٠
ستاره/ یکی از عوامل زنده آسیب رسان به فرش، حشرات هستند. اما این حشرات نیز بر مبنای منطقه جغرافیایی و شرایط آب و هوایی، تنوع و شکل گسترده‌ای دارند؛ حشراتی از قبیل موریانه، ماهی نقره‌ای معروف به تی سانورا، جیرجیرک، ملخ، سوسک حمام، سوسک فرش و.... اما لازم است بدانید که مقام اول این لیست طویل متعلق به حشره‌ای به نام بید است که می‌تواند بدترین آسیب ممکن را به فرش‌های شما وارد کند. این مقاله را بخوانید تا با روش‌های جلوگیری از بیدزدگی فرش و راهکارهایی برای ترمیم فرش بیدزده آشنا شوید.
راه‌های جلوگیری از بیدزدگی فرش
راهکارهای زیر به شما برای جلوگیری از بیدزدگی فرش کمک می‌کند:
فرش‌ها را دور از محیط‌های نمگیر و مرطوب قرار دهید.
هر ماه یکبار فرش‌های لوله شده در گوشه تاریک انباری را بیرون آورده و در معرض هوای آزاد قرار دهید.
به هیچ عنوان زیر فرش‌ها از پلاستیک یا لاستیک استفاده نکنید.
فرش‌ها را برای مدت طولانی روی هم قرار ندهید.
در صورت ریختن مایعات روی فرش، در اسرع وقت آن را به خوبی تمیز و به طور کامل خشک کنید.
چنانچه لای سرامیک و یا موزاییک‌های کف منزل باز است، در اولین فرصت اقدام به درزگیری کنید.
هر چند وقت یکبار تابلو فرش‌ها را از محلی که آویخته شده‌اند، برداشته و پشت آن‌ها را وارسی کنید.
نظافت و تمیز کردن گرد و غبار روی فرش‌ها و قالی‌ها فراموش نشود. لازم است اینکار با تنظیم جاروبرقی روی مکش بالا انجام شود.
یکی از روش‌های خانگی برای جلوگیری از بیدزدگی فرش‌ها این است که حداقل دوبار در سال فرش را با آب و کف صابون زیاد شستشو دهید.
چنانچه قصد دارید فرش‌ها را برای مدتی طولانی در انباری قرار دهید، استفاده از ضد بید‌هایی نظیر نفتالین ضروری است. برای تأثیر بهتر لازم است نفتالین پودر شود.
به جای لول کردن فرش‌ها در پلاستیک، از کاغذ‌های مخصوص برای لول کردن فرش استفاده کنید.
بهتر است هر شش ماه یک مرتبه فرش را از قسمت پشت در معرض هوا و نور خورشید قرار داده و برای چند ساعت در این وضعیت نگهداری کنید.
شرایط هوای منزل را کنترل کنید. مثلا در طول روز گاهی پنجره‌ها را باز کنید تا هوای تازه در داخل منزل جریان یابد.
وارسی کردن قسمت‌هایی از فرش که زیر اجسام سنگین نظیر کمد یا پایه‌های مبل قرار گرفته‌اند، ضروری است.
اگر چه بهتر است کار شستشوی فرش‌ها را به قالیشویی‌های معتبر بسپارید، اما اگر قصد دارید این کار را خودتان انجام دهید، قبل از عمل شستشوی فرش، کاملا خاک فرش را تکانده و غبار آن را خارج کنید.
نشانه‌های حضور بید‌ها روی فرش
اما چه علامت‌هایی روی فرش، نشان از وجود این مهمانان ناخوانده دارد؟
مشاهده حشرات فعال کوچک با رنگ بژ که با سرعت زیاد حرکت می‌کنند.
دیدن نقاط ریز تارمانند در اطراف الیاف فرش
وجود لکه‌های سفید رنگ روی فرش که رفته رفته عمیق‌تر شده‌اند.
دیدن لارو‌های کوچک سفید بخصوص در نقاط حساس‌تر فرش که در معرض تاریکی و رطوبت بیشتر است. در این صورت باید هرچه سریع‌تر اقدام را آغاز کنید!
مشاهده ذرات ریز خاکستری خشک روی فرش که نشانه وجود لارو پیش از پیله بستن است.
راهکار‌های مقابله با حمله بید‌ها
هرچند که همیشه پیشگیری بهتر از درمان است، اما برای مقابله با هجوم بید‌ها و ترمیم آسیب دیدگی‌ها باید هر چه سریع‌تر دست به کار شوید و زمان را از دست ندهید!
1- فرش‌ها را خوب بشویید
ابتدا باید فرش به خوبی گردگیری و سپس شسته شود، اما لازم است بدانید که با شستن، فقط لارو‌ها و تار‌های تنیده شده از بین می‌رود، اما مشکل اصلی که تخم بید و حشرات موذی هست و به شکل ذرات ریز سیاه و سفید در لابلای پرز‌های فرش قرار دارند، بر قوت خود باقیست؛ بنابراین و در ادامه‌ی فرایند بیدزدایی اقدامات دیگری نیز لازم است.
2- از شرایط آب و هوایی کمک بگیرید
همانطور که پیش‌تر اشاره شد آب و هوای گرم و مرطوب شرایط لازم برای حضور بید‌ها را فراهم می‌کند، اما خبر خوب این است که در مقابل، آب و هوای سرد و خشک نیز دشمن بیدهاست.
برای این منظور می‌توان فرش بید زده را در یک روز گرم آفتابی که درجه هوا حدود 25 تا 35 درجه سانتی گراد است، حدود نصف روز به پشت و در معرض نور مستقیم آفتاب قرار داد تا تخم بیدها از بین برود. قرار دادن فرش بید زده در جریان هوای سرد 20 تا 30 درجه زیر صفر نیز، تأثیر مشابهی خواهد داشت. این کار بسته به شدت آسیب وارده می‌تواند بین 10 تا 30 روز طول بکشد. یک روش دیگر سرد کردن نیز این است که بعد از شستن فرش، آن را به همان صورت خیس در جریان هوای سرد قرار دهیم.
3- از ضد بید‌ها استفاده کنید
علاوه بر کار‌های گفته شده از مواد ضد بید هم می‌توان استفاده کرد.
در گذشته برای از بین بردن تخم‌های بید، زیر فرش‌ها توتون یا تنباکو می‌گذاشتند، این روش اگرچه مؤثر است، اما زردی توتون روی رنگ فرش‌های روشن اثر گذاشته و لذا برای این نوع فرش‌ها چندان قابل توصیه نیست.
یکی دیگر از مواد مؤثر، نفتالین است که برای تأثیر بهتر باید آن را پودر کرد و روی فرش پارچه سفیدی گذاشت و نفتالین را روی پارچه پاشید و سپس فرش را لوله کرده و حدود یک ماه فرش را بسته نگه داشت. در این موارد بسته بندی درست فرش در یک کیسه پلاستیکی بسیار مهم است، زیرا گاز متصاعد شده از نفتالین در فضای بسته موجود، تمام بید‌ها را از بین خواهد برد. بعد از آنکه نفتالین تماما بخار شد، فرش را در معرض هوای آزاد قرار دهید.
ماده‌ی دیگری که کارایی و عملکرد به مراتب بهتری نسبت به نفتالین دارد، پارادی کلروبترن است. این ماده به خوبی می‌توانند حشرات و بید را از بین ببرد و در مقایسه با نفتالین بوی کمتری دارد. نحوه بکارگیری آن هم بسیار ساده است و کافی است که آن را لای فرش قرار دهید.
اگر چه در گذشته مرسوم بود که از برخی مواد و سموم شیمیایی نظیر سم د د ت یا ایولین و یا متین اف اف استفاده شود، اما خوب است بدانید که استفاده و تولید این مواد به علت آسیب‌های گسترده زیست محیطی از حدود سی سال پیش در کشور‌هایی نظیر آلمان متوقف شده است و به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
ترمیم بیدخوردگی
ممکن است بیدخوردگی در هر قسمتی از قالی یا فرش شما اتفاق افتاده باشد. مهم‌ترین ابزاری که در قالیشویی‌ها برای این منظور به کار می‌رود عبارتند از: قلاب پشت، قلاب رو، خواب و خامه‌هایی مثل خامه‌ای که در فرش به کار برده شده است.
اگر قالی با ارزش و نفیس باشد. بالاخص قالی‌های موزه‌ای نباید تمام پرز‌های باقیمانده از بیدخوردگی را از قالی در آورد، بلکه همچنان برحسب این که بیدخوردگی از روی قالی است یا پشت، باید آن‌ها را مرتب کرد. در قالی‌های معمولی چه بیدخوردگی از رو باشد و چه از زیر، ابتدا خامه را با قلاب از قالی درآورده، محوطه بیدخورده را از پرز قالی تمیز و کار مرمت را انجام می‌دهند. در صورت لازم اقدامات دیگری، چون موچینی، کیله کشی، اتو کردن و کز دادن نیز انجام می‌شود و در نهایت نیز با استفاده از یک قیچی مناسب پرز‌های قسمت رفو شده را هم سطح قسمت‌های دیگر قالی می‌کنند.
بید‌ها چیستند و چگونه آسیب می‌زنند؟
بید پروانه‌ کوچکی به رنگ زرد و طول تقریبی 9 تا 12 میلی متر است که می‌تواند در طول عمر کوتاه 2 تا 3 هفته‌ای خود، چیزی حدود 100 تخم بگذارد! این حشره در طی مراحل رشد خود یک دگردیسی کامل خواهد داشت؛ عمده‌ترین مراحل رشد آن عبارتند از تبدیل تخم‌ها به لارو، شفیره و سپس حشره کامل.
البته بید‌ها به خودی خود از پشم‌های قالی تغذیه نمی‌کنند، بلکه این لارو‌ها هستند که با تغذیه از کراتین موجود در الیاف پشمی و با تنیدن تار بر روی پشم و حفر دالان‌هایی در داخل الیاف به آن صدمه می‌زنند و پس از تبدیل شدن به بید، دوباره تخم‌گذاری می‌کنند. گفته می‌شود که لارو بید در طی چهار نسل قادر به نابودکردن معادل 42 کیلوگرم پشم است! همچنین لارو‌ها به تغذیه از پوست، خز، پر و الیاف ابریشمی نیز علاقمندند.
بیدزدگی فرش
علاوه بر شرایط آب و هوایی که می‌تواند به میزان زیادی در رشد این حشرات مؤثر باشد، عوامل دیگری نیز می‌توانند زمینه ساز رشد این حشرات موذی در تار و پود فرش شما باشند. مثلا اگر چیزی مثل آبمیوه شیرین یا شیر روی فرش بریزد و به موقع و خوب تمیز نشود، چندان دور از انتظار نخواهد بود که به زودی شاهد حضور این مهمانان ناخوانده روی فرش منزلتان باشید! به علاوه قسمت‌های زیر فرش که تاریک هستند و به ندرت جا به جا می‌شوند نیز در معرض این حشرات مزاحم هستند. در واقع در بسیاری موارد آسیب از همین نقاط شروع شده و به جا‌های دیگر سرایت می‌کند. اما خبر خوب این است که اگر به موقع متوجه شوید، این آسیب‌ها قابل تعمیر است، هر چند که ممکن است کمی هزینه بر باشد!
نکته آخر
از آنجا که عملیات ترمیم بید خوردگی فرش دستباف حساسیت و ظرافت بالایی می‌طلبد، لازم است که حتماً فرش خود را به مکانی معتبر به منظور ترمیم بسپارید تا بعد از ترمیم بید خوردگی، فرش دستباف را به صورت اصولی شسته و خشک کرده و تحویل شما دهند.
در پایان فراموش نکنید که همیشه رعایت چند نکته ساده برای حفاظت و نگهداری طولانی مدت فرش‌ها مانند نکات مرتبط با جلوگیری از بیدزدگی فرش بسیار ساده‌تر از جبران خسارات وارد شده بر اثر بی توجهی و غفلت ماست!