بزرگنمايي:

آریا بانو -
زنان سرپرست خانوار و پیچ و خم مشکلات اقتصادی
٠
٠
ایرنا / زینب زنی 28 ساله و مادر سه فرزند، همسرش خرده فروش مواد مخدر است و اکنون در زندان به سر می برد و چرخ زندگی او و کودکان خردسالش بدون کمک و یاری همسایگان لنگ می زند.
زینب می‌گوید از کمیته امداد مستمری ماهیانه دریافت می‌کند، اما همیشه کم می‌آورد و با اینکه لباس‌های استفاده شده فرزندان کوچک همسایگان را به فرزندانش می‌پوشاند بازهم در تأمین مایحتاج ضروری زندگی کم می‌آورد.
این زن سرپرست خانوار می‌گوید، برای خوراک و غذای بچه‌ها را نیز معمولاً افرادی که از وضع ما خبر دارند تامی ن می‌کنند، ولی پیش هم می‌آید که چیزی برای درست کردن ندارم و به افرادی که از حال ما خبر دارند می‌سپارم وقتی مرغ برای خودشان می خرند روده‌ها و چربی‌های اضافه آنها را برایم کنار بگذارند تا تمیزشان کنم و برای یک وعده بچه‌ها استفاده کنم.
زرین تاج زنی میانسال با سه فرزند معلول اعم از معلولیت‌های ذهنی، جسمی و حرکتی است که او نیز همانند بسیاری از زنان سرپرست خانوار، دغدغه تأمین معیشت خانوار و رسیدگی به سلامت و امورات خانه را دارد.
زرین تاج در حالی که غم مسئولیتی سخت در چشمانش سنگینی می‌کند، در حالی که سرگردان تردید گفتن و نگفتن است روی پلکان جلوی درخانه زن همسایه نشسته و می‌گوید درد دست و پاهایم این روزها بیشتر شده پسر کوچکش بیمار است و می‌خواهد دفترچه بچه همسایه را بگیرد و بعد خودش در همان تردید گفتن و نگفتن به این نتیجه می‌رسد که نگیرد چون بچه او معلول است و اگر دفترچه بچه دیگری را ببرد ممکن است مشکلی پیش بیاید.
زرین تاج می‌گوید سال‌های سال بود که بچه دار نمی‌شدم و بعداز 16 سال که بچه دار شدم؛ معلول و عقب مانده ذهنی بود، بار دوم به امید اینکه بچه سالمی داشته باشم باردار شدم که او نیز عقب مانده ذهنی بود و سومی نیز به همان صورت.
او می‌گوید همسرش از کارافتاده است خودش کارگری و نظافت می‌کند و در کنارش با اینکه از بهزیستی و کمیته امداد مستمری دریافت می‌کند اما کفاف زندگی را نمی‌دهد و البته آنقدر مناعت طبع دارد که برایش سخت‌ترین کار ممکن درخواست مستقیم کمک از دیگران است.
می‌گوید لاجرم، فقط اقوام و همسایگانی که از سختی‌های زندگی ام خبر دارند کمک‌هایی می‌کنند اما با این لطف آنها ولی باز بسیار در زندگی پیش آمده که درمانده یک ساعت و یک روز و یک ماه بعد کودکانم هستم.
کبری زنی حدود 60 ساله که در جوانی همسرش را از دست می‌دهد و خود بتنهایی بچه‌هایش را بزرگ کرده است، اکنون نیز مسئولیت پسر 6 ساله فرزند بزرگش که مادر و پدر را بر اثر بیماری از دست داده را بر عهده دارد.
می‌گوید طعم تلخ تنگدستی را خوب می‌شناسد و گویی این طعم را نوادگانش هم باید به ارث ببرند خودش توان کار ندارد و تنها دارایی که به آن امید دارد کمک دیگران و اندک مستمری است که از نهادهای حمایتی می‌گیرد.
کبری می‌گوید یک روز دیدم یکی از همسایه‌ها مقدار زیادی چربی و پوست و پای مرغ بیرون کنار زباله‌ها گذاشته بود، خجالت می‌کشیدم ولی در دل دوست داشتم می‌رفتم و آنها را جمع می‌کردم و می‌شستم تا برای نوه ام غذایی درست می‌کردم.
بنظر می‌رسد زنان سرپرست خانواری که مسئولیت نگهداری از فرزندانشان را هم دارند درمانده پیچ و خم مشکلات سخت و نفس گیر اقتصادی هستند و در کنار آن همان مشکلات معیشتی ناگفته و مشکلاتی در عرصه امورات اجتماعی متوجه آنها است.
شناسایی حدود چهار میلیون زن سرپرست خانوار در کشور
بنا بر گفته فاطمه ذوالقدر عضو کمیسیون زنان مجلس شورای اسلامی و اعلام معاونت زنان ریاست جمهوری تعداد زنان سرپرست خانوار به بیش از سه میلیون و 600 هزار نفر می‌رسد که این میزان روند رو به رشدی دارد که از جمله علل افزایش آن می‌توان به طلاق، تصادفات، از کار افتادگی همسر، زندان و اعتیاد را نام برد.
بنا بر گفته همین عضو فراکسیون زنان مجلس میزان سه هزار میلیارد ریال به بیمه زنان سرپرست خانوار و بد سرپرست در بودجه سال 98 اختصاص یافته است.
اقدامات دولت و زنان سرپرست خانوار
بنا بر گفته معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، زنان سرپرست خانوار دارای مشکلات جدی هستند به همین دلیل باید برای رفع این مشکلات اقداماتی انجام داد چون اگر توانمندسازی این بانوان انجام شود، به طور یقین در تحکیم بنیان خانواده آنها تأثیرگذاری بیشتری دارد؛ هم می‌توان زمینه اشتغال آنها را فراهم کرد هم در کنار خانواده‌هایشان زندگی بهتری را بگذرانند...
به گفته ابتکار، طرح توانمندسازی اقتصادی زنان سرپرست خانوار در سکونتگاه‌های غیررسمی پیرو تفاهم نامه سه جانبه همکاری معاونت امور زنان و خانواده، شورای اجتماعی کشور و سازمان فنی حرفه‌ای با هدف ایجاد کسب و کار پایدار برای زنان و بهبود وضعیت اقتصادی و معیشت زنان سرپرست خانوار و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، در 10 استان آذربایجان غربی، لرستان، کردستان، کرمان، کرمانشاه، هرمزگان، خوزستان، البرز، فارس و سیستان و بلوچستان آغاز شده است.
شناسایی بیش از 24 هزار زن سرپرست خانوار در لرستان
در استان لرستان نیز بنا بر گفته ناهید پرویز پور تا کنون 24 هزار و 501 زن سرپرست خانوار زیر 55 سال در استان شناسایی شده که توانمندسازی آنها یکی از برنامه‌های دولت قرار دارد و اقدامات خوبی در این رابطه انجام شده است.
وی افزود: یکی از این موضوعات توانمندسازی اقتصادی زنان با تأکید بر بانوان سرپرست خانوار است که این افراد علاوه بر مسئولیت مادری، وظیفه سنگین‌تر اداره خانواده را نیز بر عهده دارند و ممکن است تحت پوشش سازمان‌های حمایتی هم نبوده و مجبور به اداره معیشت خانواده نیز باشند.
پرویزپور گفت: زنان سرپرست خانوار به واسطه اینکه در فقر اقتصادی به سر می‌برند در معرض بسیاری از آسیب‌های اجتماعی نیز قرار دارند و به همین دلیل معاونت زنان ریاست جمهوری بحث توانمندسازی اقتصادی آنان را در دستورکار خود قرار داده است.
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری لرستان با بیان اینکه طی سال جاری 2 تفاهم‌نامه مهم انجام شد، اظهارداشت: یکی از آن‌ها تفاهم‌نامه سه‌جانبه بین معاونت امور زنان، فنی و حرفه‌ای و سازمان اجتماعی وزارت کشور بود که 400 نفر از زنان سرپرست خانوار مرکز استان در سکونتگاه‌های غیررسمی شناسایی و از طریق یکی از شرکت‌های طرف قرارداد معاونت زنان انگیزش‌یابی شدند.
6 هزارو 500 زن سرپرست خانوار در بروجرد تحت پوشش کمیته امداد هستند
بنا بر گفته قائم مقام کمیته امداد امام خمینی (ره) لرستان؛ تعداد 6 هزار و 500 زن سرپرست خانوار با جمعیتی معادل 12 هزار نفر تحت پوشش کمیته امداد شهرستان بروجرد قرار دارند.
محمد ولی حیدروند افزود: بیشترین زنان سرپرست خانوار به تعداد پنج هزار و 400 نفر با جمعیت هشت هزار و 500 نفری زنانی هستند که بر اثر فوت همسر و تعداد یک هزار نفر زن سرپرست خانوار با جمعیتی معادل 2 هزار و 800 نفر بر اثر طلاق از همسر تحت پوشش کمیته امداد قرار گفته‌اند و سایر موارد شامل خانواده‌های زندانیان و بیماری سرپرست خانوار است.
قائم مقام کمیته امداد امام خمینی لرستان با تاکید بر اینکه زنان سرپرست خانوار دارای فرزند مسئولیت اقتصادی و تربیتی مهمی برعهده دارند، گفت: در برنامه حمایتی کمیته امداد فرزندان مورد توجه قرار دارند و از مزایای پرداخت کمک هزینه تحصیلی، خدمات فرهنگی، تأمین جهیزیه، درمان و طرح اکرام ایتام استفاده می‌کنند.
ارائه وام اشتغال به زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی بروجرد
بنا بر گفته مسئول امور اجتماعی بهزیستی بروجرد به زنان سرپرست خانوار 18 تا 55 سال سن که دارای مدرک فنی و حرفه‌ای هستند تا سقف 500 میلیون ریال تسهیلات اشتغال پرداخت می‌شود.
مهین گودرزی افزود: این وام‌ها در راستای توانمند سازی و توانایی زنان سرپرست خانوار در راه اندازی یک اشتغال انجام می‌شود که با رونق گرفتن کسب و کار آنها با توافقی که با خود مددجو صورت می‌گیرد از چرخه پوشش و دریافت مستمری بهزیستی خارج می‌شود.
افزایش طلاق و افزایش بار سازمان‌های حمایتی
مسئول امور اجتماعی بهزیستی بروجرد تاکید کرد: آنچه که مسلم است و شواهد نشان می‌دهد که میزان طلاق در کل جامعه رو به افزایش است و متعاقب آن تعداد زنان جوانی که بر اثر طلاق به بهزیستی مراجعه می‌کنند بیشتر خواهد شد.
وی اضافه کرد: بیشتر زنانی که طلاق می‌گیرند در رده سنی جوان قرار دارند که این افراد بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دارند و بهزیستی نیز در بخش‌های مختلف مددکاری و کاهش آسیب نیز برنامه‌هایی برای آنها دارد که در مجموع هدف از تمام اینگونه برنامه‌های حمایتی در راستای اهداف دولت در کاهش آسیب‌های اجتماعی است.
مسئول امور اجتماعی بهزیستی بروجرد گفت: مساله زنان جوانی که بر اثر طلاق تنها می‌شوند با توجه به اینکه آنها ممکن است دارای فرزندانی نیز باشند باید بصورت کلان در جامعه دیده شوند و در راستای رفع مشکلات مالی، مسکن و مشکلات اجتماعی آنها تلاش شود.
زنان سرپرست خانوار و بی سرپرست در خلع قانونی
محمد نبی سعدی پور استاد علوم سیاسی و مسائل ایران در این خصوص گفت: قانون در خصوص زنان بی سرپرست یا زنان سرپرست خانوار یا مسکوت یا اینکه خیلی ضعیف است چون وضعیت جنسیتی مجلس از ابتدا تا کنون بگونه ای بوده است که زنان حضور کمتری در آن داشته‌اند و طبیعتاً جنسی از غیر زن در بسیاری موارد نمی‌تواند درک جامع و کاملی از مسائل و مشکلات حوزه زنان داشته باشد.
وی با تاکید بر اینکه قانون در بلند مدت تا کنون در مسائل زنان ضعیف عمل کرده است، اظهارداشت: زن بی سرپرست و بعبارتی دیگر زنی که سرپرست خانوار است جز نیروی کار دیده نمی‌شود و اینکه حوزه آموزش آنها بر عهده چه نهادی است نیز مسائلی هستند که بصورت واضح و مشخص تعریف نشده‌اند.
این پژوهشگر مسائل سیاسی با بیان اینکه زنان بی سرپرست در سازمان‌های حمایتی از جمله بیمه‌ها دیده نشده‌اند اضافه کرد: سازمان‌های حمایتی همچون بیمه و تأمین اجتماعی رویکردی مشخص در مورد این زنان ندارد و در افکار عمومی با گفتن عنوان زنان بی سرپرست یا سرپرست خانوار ذهن‌ها به سمت نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد و بهزیستی می‌رود.
سعدی پور ادامه داد: این نوع تفکر بیانگر این است که نگاه غالب به زنان سرپرست خانوار در بهترین حالت نگاهی توأم با اینکه زنی بیوه و ضعیف و ناتوان که باید به او کمک کرد و این کمک صدقه‌ای با نگاه مدرن به زن که می‌تواند فارغ از وابستگی به سرپرست بعنوان نیروی کار توانمند دیده شود متناقض است.
این ستاد علوم سیاسی و مسائل ایران بیان کرد: با گفتن عنوان زنان سرپرست خانوار بی درنگ متوجه کمیته امداد و بهزیستی می‌شویم و کمتر به یاد نقش و عملکردی که بانک‌ها و ادارات و سازمان‌ها و مؤسسات بیمه‌ای می‌افتیم و بخصوص در استانی مثل لرستان این مشکل مشهودتر است و می‌توان گفت که برنامه جامع و مدونی در این حوزه وجود ندارد و بیشتر این مساله زنان بی سرپرست یا سرپرست خانوار در سایه نگاه سنتی و پدرسالارانه دیده می‌شود که تا حدودی رنگ ولعاب قانونی هم بخود گرفته است.
سعدی پور یادآور شد: در مجموع اینکه در نگاه سنتی که به زنان وجود دارد چشم اندازی جامع برای آنها وجود ندارد و این مشل در برنامه‌های چندگانه توسعه هم در این حوزه نقشی مشخص برای زنان بی سرپرست و یا سرپرست خانوار بطور دقیق و واضح تعریف نشده است که این مساله خود جای نقد و بررسی دارد.
وی گفت: در انسان شناسی فلسفی بنا بر تعاریف کلاسیک و مدرنی که نسبت به زن وجود دارد در نگاه کلاسیک زن جنس دوم و جنش ضعیف دیده می‌شود اما در نگاه مدرن زن می‌تواند همپای مرد قرار گیرد و عناوینی همچون تساوی حقوق و برابری در فرصت‌های مطرح می‌شود.
سعدی پور افزود: تا زمانیکه نگاه سنتی و نگاه جنس دوم به زن وجود دارد؛ اهداف، نقش‌ها و کارکردها نیز بر پایه جهان سنتی تعریف می‌شوند اما در نگاه مدرن زنان بعنوان یک نیروی عظیم که 50 درصد جمیعیت را در برمی گیرند می‌توانند قدرتمندانه در جامعه حضور داشته باشند و نقش‌های آنها به تناسب ساختارهای مردن تعریف می‌شود.
این استاد علوم سیاسی و مسائل ایران اظهار داشت: در مجموع زن بطور کلی و زن بی سرپرست بطور اخص یم مفهوم متناقض نما در ادبیات مدرن هستند یعنی بعبارتی در تعریف مدرن اینگونه عبارات فاقد معنا هستند.
سعدی پور بیان کرد: زن در دیدگاه مدرن از آنچنان اصالتی برخوردار است که بدون مرد هم می‌تواند هویت اقتصادی و اجتماعی داشته باشد و می‌تواند بدون نیاز به سرپرست هم زندگی کند در حالی که در نگاه سنتی زن وابسته و قائم به سرپرست است و اگر سرپرست خود را به هر دلیلی از دست بدهد موجودی ناکارآمد و ضعیف در جامعه معرفی می‌شود که می‌تواند درگیر بحران‌های اجتماعی نیز شود.
از بین رفتن خلع‌ها و ضعف‌های قانونی که در حوزه زنان بطور عام و زنان سرپرست خانوار و بی سرپرست بطور اخص وجود دارد در کنار ارائه برنامه‌های جامع توسعه‌ای به این قشر می‌تواند علاوه بر کم کردن بار مشکلات اقتصادی که بر دوش این قشر سنگینی بیشتری دارد از بسیاری از بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی که متعاقب چنین ضعف‌هایی اجتناب ناپدر است پیشگیری کند.