بزرگنمايي:

آریا بانو -
پرابهام‌ترین انتخاب برای اسکار در دوره «شفافیت»/چه کسی غریبه بود؟
k ١.٤
٠
مهر / فرآیند انتخاب مستند «در جستجوی فریده» برای نمایندگی سینمای ایران در جشن اسکار 2020 را می‌توان با فاصله، پرابهام‌ترین فرآیند در طول چهاردهه گذشته دانست؛ دلیل این تعجیل و پنهان‌کاری چیست؟
احتمالا این اولین باری است که تیتر مربوط به معرفی نماینده سینمای ایران در مراسم اسکار، بدون «بالاخره» در رسانه‌ها درج شده است؛ چه اینکه کسی انتظار این سرعت عمل همراه با پنهان‌کاری را از سوی فارابی نداشت و به همین دلیل رسانه‌ها حتی معرفی و ارزیابی گزینه‌های محتمل را هم کلید نزده بودند!
نماینده سینمای ایران برای حضور در مراسم اسکار البته که در کمتر دوره‌ای بدون جنجال رسانه‌ای معرفی شده است و همواره بی‌قاعده بودن فرآیند انتخاب و نبود شفافیت در شاخص‌ها، فضای رسانه‌ای را با چالش حمایت از «نماینده معرفی شده» و یا نقد و آسیب‌شناسی «فرآیند انتخاب» مواجه کرده است.
امسال اما کمیته انتخاب نماینده سینمای ایران، بنیاد سینمایی فارابی و سازمان سینمایی رکود بی‌سابقه‌ای را در زمینه «عدم شفافیت» به ثبت رساندند که همزمانی ثبت این رکورد با دوران تکرار مکرر شعار «شفافیت» اتفاقی قابل تأمل است.
درباره نماینده‌ای که «خوب» است
مستند «در جستجوی فریده» به کارگردانی آزاده موسوی و کورش عطایی بی‌تردید یکی از بهترین مستندهای سینمای ایران در سال‌های اخیر محسوب می‌شود. مستندی که پس از رونمایی در جشنواره سینماحقیقت توانست مسیر پرافتخاری را در رویدادهای سینمایی داخلی و خارجی بپیماید و جوایز متعددی را به نام خود ثبت کند. اکران این مستند در گروه «هنروتجربه» هم با استقبال مخاطبان همراه شد و توانست رکورد فروش در این گروه سینمایی را جابه‌جا کند.
«در جستجوی فریده» درباره‌ زنی به نام فریده است که حدود چهل سال پیش در حرم امام رضا (ع) رها می‌شود و بعد از انتقال به شیرخوارگاه، توسط زوجی هلندی به فرزندی گرفته شده و از کشور خارج می‌شود. او بزرگ‌شده هلند است و حالا پس از چهل سال برای اولین بار به ایران سفر می‌کند تا زادگاهش را ببیند و خانواده واقعی‌اش را پیدا کند.
«در جستجوی فریده» به واقع ظرفیت بالایی برای نمایندگی سینمای ایران در عرصه‌های جهانی دارد و انتخاب آن اتفاق مبارکی است که حتماً در آینده می‌تواند سینمای مستند ایران را به بالندگی بیشتر برساند اما آیا تنها راه رسیدن به این انتخاب، «پنهان‌کاری» و گریز از «شفافیت» بود؟این فیلم تاکنون برنده‌ جوایزی از جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی شده که از جمله می‌توان به جایزه ویژه رئیس‌جمهور تاتارستان برای انسان‌دوستانه‌ترین فیلم جشنواره «کازان» روسیه، تندیس شایستگی بهترین فیلم مستند جشن خانه سینما، نشان هنر و تجربه، تندیس فیروزه‌ای بهترین تدوین و بهترین موسیقی و جایزه ویژه دبیر جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت»، دیپلم افتخار بهترین کارگردانی و تندیس شیر سنگی بهترین صداگذاری جشن مستقل مستندسازان، تندیس مهر گیاه بهترین فیلم مستند آکادمی سینما سینما و تندیس حافظ جشن دنیای تصویر اشاره کرد.
این فیلم طی یکسال اخیر در جشنواره‌های مستند «بیگ‌اسکای» آمریکا، «اینک خاورمیانه» فلورانس ایتالیا، مستند اوکراین Docudays، استانبول ترکیه، کازان روسیه، جشنواره فیلم‌های شرقی «ژنو» و فیلم‌های ایرانی «زوریخ» سوئیس به نمایش درآمده است.
مرور این کارنامه و بازخوانی افتخارات مستندی که بسیاری از منتقدان و رسانه‌ها پیش‌تر درباره ارزش‌های سینمایی و هنری آن نوشته‌اند، به دلیل یادآوری و تأکید بر این نکته بدیهی است که نقد «فرآیند انتخاب نماینده سینمای ایران در اسکار» به‌خصوص در مورد اخیر، الزاما به معنای نقد «فیلم انتخاب‌شده» نیست.
«در جستجوی فریده» به واقع ظرفیت بالایی برای نمایندگی سینمای ایران در عرصه‌های جهانی دارد و انتخاب آن به‌عنوان اولین مستندی که موفق به حضور در این میدان می‌شود هم اتفاق مبارکی است که حتماً در آینده می‌تواند سینمای مستند ایران را به بالندگی بیشتر برساند اما آیا تنها راه رسیدن به این انتخاب، «پنهان‌کاری» و گریز از «شفافیت» بود؟
جزییات یک انتخاب «پنهان»!
فرشته طائرپور تهیه‌کننده، فاطمه معتمدآریا بازیگر، ابوالحسن داودی کارگردان، تورج منصوری فیلمبردار، رسول صدرعاملی کارگردان، امیر اثباتی طراح صحنه، مرتضی رزاق‌کریمی تهیه‌کننده، مهرزاد دانش منتقد و رائد فرید زاده معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی اعضای کمیته‌ای هستند که نیمه‌شب گذشته مستند «در جستجوی فریده» را در یکی از پرگزینه‌ترین دوره‌های معرفی نماینده به آکادمی اسکار، به‌عنوان گزینه نهایی معرفی کردند.
کمیته انتخاب نماینده ایران در اسکار 2020
طبق اعلام رسمی همین کمیته هم فهرست نهایی ده فیلمی که شانس انتخاب داشته‌اند حسابی پروپیمان بوده است؛ «مغزهای کوچک زنگ‌زده» ساخته هومن سیدی، «بمب، یک عاشقانه» ساخته پیمان معادی، «سرو زیر آب» ساخته محمدعلی باشه‌آهنگر، «آشغال‌های دوست داشتنی» ساخته محسن امیر یوسفی، «قصر شیرین» ساخته رضا میرکریمی، «در جستجوی فریده» ساخته آزاده موسوی و کوروش عطایی، «عرق سرد» ساخته سهیل بیرقی، «متری شش و نیم» ساخته سعید روستایی، «سرخپوست» ساخته نیما جاویدی و «شبی که ماه کامل شد» ساخته نرگس آبیار.
از میان این ده فیلم هم سه فیلم «قصر شیرین» ساخته رضا میرکریمی، «در جستجوی فریده» ساخته آزاده موسوی و کوروش عطایی و «متری شش و نیم» ساخته سعید روستایی به مرحله نهایی رسیدند و با رأی اعضا سرانجام «در جستجوی فریده» نماینده سینمای ایران شد.
نکته مهم درباره این فرآیند اما نه نام فیلم‌ها و گزینه‌ها که، سرعت عمل غیرمنتظره، عدم اطلاع‌رسانی مرحله‌ای فهرست فیلم‌ها (مطابق آنچه هر سال اتفاق می‌افتاد) و مهمتر از همه معرفی ناگهانی و نیمه‌شبی گزینه نهایی آن‌هم بیش از یک ماه مانده به پایان موعد قانونی معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی است.
اینکه این «پنهان‌کاری» تصمیم اعضای کمیته بوده است تا در یکی از سخت‌ترین سال‌های انتخاب نماینده سینمای ایران، خود را در معرض فشارها و حواشی رسانه‌ای قرار ندهند، یا مدیران فارابی اینگونه ترجیح داده‌اند تا شاید در فرآیندی محافظه‌کارانه گزینه نهایی خود را معرفی کنند، مشخص نیست اما نمی‌توان تأثیر منفی عدم شفافیت در این فرآیند را بر فضای رسانه‌ای پیرامون مستندی که حالا قرار است سینمای ایران را در یک میدان جهانی نمایندگی کند، نادیده گرفت.
مستند «در جستجوی فریده» و دو کارگردان جوان آن آزاده موسوی و کورش عطایی حالا مسیر دشواری را پیش روی خود دارند؛ اشتباه محاسباتی مدیران سینمایی بابت پنهان‌کاری در فرآیند انتخاب این فیلم، در گام اول دست‌اندازهایی را پیش روی این مستند به‌وجود آورده است. فیلمی که به‌عنوان یک «مستند داستانی» با سوژه و داستانی انسانی ظرفیت بالایی برای دیده شدن در عرصه بین‌المللی هم دارد اما مشخص نیست در اطلاع‌رسانی گام‌به‌گام فرآیند انتخاب آن چه کسی غریبه بوده است؟