آریا بانو -
روستای داماش، عروس شهر‌های گیلان و زیستگاه گل سوسن چلچراغ
١٦٤
٠
سفرزون / داماش، روستایی‌ست زیبا در استان گیلان که بسیاری از ما حداقل یک بار نام آن را شنیده‌ایم. اما متاسفانه این روستای زیبا و سرسبز در میان این همه زیبایی استان گیلان، کمی ناشناخته باقی مانده است. روستایی که در گذشته دور به عنوان منطقه ییلاقی شهر جیرنده بوده است. این منطقه آنقدر خوش آب و هوا است که مردم جیرنده پنج ماه گرم سال را به این منطقه کوچ می‌کردند. آنها در فصل‌های سرد سال خانه‌های خود را رها می‌کردند و به جیرنده باز می‌گشتند. اما امروز روستای داماش توسعه یافته و تبدیل به یک قطب گردشگری در ایران شده است. با ما همراه باشید تا این روستای زیبا و زیستگاه گل سوسن چلچراغ معروف را بهتر بشناسید.
روستای داماش ، طبیعتی دیدنی با طعم آب معدنی گوارا

قطعا با شنیدن نام روستای داماش به یاد آب معدنی معروفی با همین نام می‌افتیم. شاید بخواهید بدانید که آیا نام این کارخانه تولید آب معدنی تنها از این روستا اقتباس شده است یا اینکه واقعا در اینجا قرار دارد؟ خوشبختانه باید بدانید که کارخانه تولید آب معدنی داماش، در همین روستای سرسبز قرار گرفته است. ساخت این کارخانه باعث رونق این روستا شده است و امروزه علاوه بر وجود این کارخانه، جاذبه‌های دیدنی طبیعی گردشگران زیادی را به داماش می‌کشاند.
جالب است بدانید که فوتبالیست خوش‌چهره و آقای گل فوتبال هلند، علیرضا جهان بخش، زاده همین دیار است و به این موضوع افتحار می‌کند. همچنین اگر به گل و گیاه علاقه‌مند باشید، می‌توانید گل سوسن چلچراغ معروف و کم‌یاب را که در این منطقه زیبا رشد می‌کند، ببینید.
داماش حتی با وجود کارخانه آب معدنی، هنوز اصالت خود را حفظ کرده است و خبری از دود و آلودگی و صدای بوق ماشین‌های جور واجور نیست. روستایی که هنوز می‌توان در آن با بوی باران از خواب بیدار شد و با بیرون آمدن از خانه‌های کاه‌گلی‌اش، نسیم خنک و مه را روی پوست خود احساس کرد. بوی تنور‌های نان‌پزی سنتی در کوچه پس کوچه‌های این روستا هنوز هم به مشام می‌رسد. حقیقتا داماش روستایی است که می‌توان سال‌ها را در آنجا سپری کرد و حتی یک لحظه هم پیر نشد.
مردمان محلی روستای داماش ، مهربان و مهمان نواز

گویش مردم این روستای زیبا، گویش شیرین دیلمی است. جالب است بدانید که داماش در گویش کرمانجی به معنای «به کسی ماش داده» است. این کلمه از ترکیب دو واژه دا و ماش به وجود آمده است. مردمان روستای داماش از طریق باغداری، پرورش طیور و دامداری امرار معاش می‌کنند. مردمان این روستا با دست‌های پینه بسته، صنایع دستی درست می‌کنند تا ما و شما از آنها لذت ببریم.
مردمان محلی داماش در مراسم‌هایی سنتی مثل جشنواره گل سوسن چلچراغ یا مراسم عروسی که به روال خود در این منطقه جریان دارد، لباس‌های سنتی‌ای که خودشان دوخته‌اند را می‌پوشند. مردم منطقه بیشتر جوراب و گلیم می‌ بافند و بسیاری از گردشگران، این صنایع دستی را به عنوان سوغات خریداری می‌کنند.
اگر قصد خرید سوغات دیگری را دارید، می‌توانید به سراغ محصولات کشاورزی مردم روستای داماش نیز بروید. برخی مردم محلی در فصل گردو و فندق، محصولات خود را به صورت تازه در خیابان به فروش می‌رسانند. محصولات طبیعی و تازه‌ای که همانند آن را هیچ جا نمی‌توانید بیابید. این روستا به دلیل قرار گرفتن در رشته کوه‌های البرز، آب و هوای بسیار منحصر به فردی دارد و محصولات کشاورزی آن بسیار تازه و خوشمزه هستند.
پارک جنگلی سراوان ، جنگلی تماشایی در شهرِ باران‌های نقره‌ای

با وجود آب و هوایی کوهستانی، هوا در نیمه خرداد ماه کمی گرم و شرجی می‌شود. همین هوای نیمه شرجی و شرایط خاص منطقه داماش، باعث شده تا گونه‌ای بسیار نادر از دسته سوسنیان، یعنی سوسن چلچراغ، تنها در این منطقه رشد کند. سوسن چلچراغ، روستای داماش را برای زندگی انتخاب کرده و مردم محلی به این گل می‌نازند. اولین بار «لدر بوری»، یک گیاه شناس فرانسوی، این گل را کشف کرد و به همین دلیل نام آن را «لیلیوم بوری» قرار داده‌اند.
در نیمه خرداد ماه به مناسبت رویش مجدد این گل، بومیان منطقه جشنی برپا می‌کنند. سوسن چلچراغ اولین گل ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران به شمار می‌آید. شاید تصور خاصی از این گل زیبا نداشته باشید. به همین دلیل باید بدانید که این گل از خانواده لیلیوم به حساب می‌آید.
سوسن چلچراغ رنگی روشن دارد و آن را به نام سوسن سفید نیز می‌شناسند. این گونه گل عمر کوتاهی دارد و تنها می‌تواند تا اواسط تیر ماه دوام بیاورد. قسمت دردناک داستان آنجاست که تکثیر سوسن چلچراغ بسیار سخت است و خود گیاه نیز میلی به تکثیر ندارد. به همین دلیل با وجود این همه زیبایی، این گل در معرض انقراض قرار دارد.
محل رویش گل سوسن چلچراغ

به دلیل اینکه سوسن چلچراغ در معرض انقراض قرار دارد، سازمان حفاظت محیط زیست، مساحتی به وسعت چهار هکتار را برای محافظت از این گونه نادر تحت حفاظت خود قرار داده است. این گل زیبا حدود 50 الی 150 سانتی متر قد می‌کشد. حال می‌توانید تصور کنید که یک دشت پوشیده از گل سوسن چلچراغ چقدر می‌تواند زیبا باشد. زمانی که باد در این دشت می‌پیچد، هر تصور عاشقانه‌ دیگری را زیر سوال می‌برد.
این گل زیبا همانند لاله واژگون، برعکس است. گلبرگ‌های روشن آن به سمت بیرون برگشته و پرچم‌های آن کاملا مشخص می‌شود. دانه‌هایی بنفش رنگ روی گلبرگ‌های سوسن چلچراغ، زیبایی آن را دو چندان کرده است. عطر این سوسن سفید بسیار منحصر به فرد است و هر انسانی را مدهوش می‌کند. این گل در تمام جهان تنها در ایران و جمهوری آذربایجان می‌روید و به نوعی میراث ملی به شمار می‌آید.
البته لنکران آذربایجان که محل دیگر رویش این گل بهاری زیبا است، جزء تالش بوده که از ایران جدا شده است. در نتیجه این گل را می‌توان منحصرا متعلق به ایران دانست. سوسن چلچراغ در بخش عمارلو روستای داماش رشد می‌کند و شما می‌توانید در نیمه خرداد، از دیدن آن سیر شوید.
جشن گل دهی سوسن چلچراغ، مراسمی سنتی و زمانی مناسب برای بازدید از روستای داماش
مردم محلی برخی بر این باور هستند که سوسن چلچراغ در شب نورافشانی می‌کند. البته این مساله از نظر علمی نیز ثابت شده است که پرچم‌های داخل سوسن چلچراغ دارای مواد فلئورسانس هستند که می‌توانند نور را بازتاب کنند. به همین دلیل از گذشته تا به امروز، همزمان با گل دهی دوباره سوسن چلچراغ در فصل بهار، مردم محلی به جشن و پای کوبی می‌پردازند.
در این جشن مردم با لباس‌های محلی دست دوز حاضر می‌شوند و به جشن و پایکوبی می‌پردازند. صدای ساز و آواز در همه جای روستای داماش به گوش می‌رسد. خرپشتک، کشتی گیله مردی، طناب کشی، چوب بازی، چرخ و فلک، تیش بازی، هلولک، دور بچرخان و گلفا، جزء بازی‌های محلی منحصر به فردی است که در این جشن انجام می‌شوند.
همچنین در روز‌های جشن گل دهی سوسن چلچراغ، بازارچه‌های محلی برپا می‌شوند. بازاری که مردم محلی با لباس‌های سنتی صنایع دستی خود را به فروش می‌رسانند. در بین تراکم جمعیت، بومیان منطقه با تنبور، سنتور، کمانچه، و نی و تنبک، بازدید کنندگان را شاد می‌کنند.

خوشبختانه سازمان حفاظت از محیط زیست برای ورود به منطقه رویش گل سوسن چلچراغ، مجوز صادر می‌کند. به همین دلیل برای ورود به این منطقه، باید ابتدا مجوز تهیه کند و تنها به همراه نگهبان اجازه بازدید از منطقه را خواهید داشت. سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از این گونه نادر، برای کندن هر گل حدود چهارصد هزار تومان جریمه در نظر گرفته‌اند. اما هیچ فرد معقول و بالغی قطعا به این میراث ملی آسیب وارد نمی‌کند.
غذاهای خوشمزه‌ای که حتما باید در روستای داماش طعم آنها را چشید

همانطور که اشاره کردیم، یکی از مشاغل رایج در روستای داماش، دامداری است؛ می‌توان تصور کرد گوشت دام‌هایی که در این هوای مطبوع از چراگاه‌های طبیعی استفاده کرده‌اند، چقدر می‌تواند لذیذ باشد. مردم این منطقه نیز در اکثر غذاهای خود از گوشت تازه محلی استفاده می‌کنند. به همین دلیل کباب چنجه محلی روستای داماش، معروف‌ترین غذای اینجا به شمار می‌آید.
اگر به رستوران‌های سنتی و محلی روستای داماش بروید، می‌توانید غذاهایی همچون سیاه قاتق را در منو ببینید. سیاه قاتق همان فسنجان خودمان است که از ترکیب گوشت مرغابی، گردوی کوبید شده، مرغ و یا حتی گوشت قرمز به همراه رب انار تهیه می‌شود. تعجبی نیست که ما بقی منو را کباب چنجه، کباب دنده، شیشلیک یا کباب کوبیده تشکیل می‌دهند. البته ناگفته نماند که می‌توانید از قیمه پلو مخصوص روستای داماش نیز لذت ببرید.
برخی از مسافران به کیفیت غذاهایی که حین سفر میل می‌کنند، بسیار اهمیت می‌دهند. اما از زمانی که کشتارگاه بهداشتی جیرنده افتتاح شده است، دیگر لازم نیست نگران بهداشت و سلامت گوشت دام‌های منطقه باشند. غذاهای این منطقه بسیار لذیذ، مقوی و بهداشتی هستند.
جاذبه های اطراف داماش

برای کسانی که قرار است چند صد کیلومتر را تنها به خاطر بازدید از روستای داماش پشت سر بگذارند، شاید دیدن گل‌های سوسن چلچراغ کافی نباشد. یا شاید به دلایل مختلفی مثل دوره امتحانات بچه‌ها و یا پیک کاری نتوانید در نیمه خرداد به روستای داماش سفر کنید. اگر شما نیز چنین مشکلاتی دارید، باید بدانید که داماش تنها سوسن چلچراغ نیست. در کنار روستای داماش، روستای نوده فاراب قرار دارد. روستایی که فاصله کمی با داماش دارد و می‌توانید در جشن انار چینی آن شرکت کنید. همچنین روستای رحمت آباد نیز در نزدیکی داماش قرار دارد.
اگر اهل تاریخ باشید، می‌دانید که جام مارلیک، یعنی بزرگ‌ترین جام کشف شده، از رحمت آباد به دست آمده است. این جام زرین 18 سانتی متر ارتفاع دارد و هم اکنون در موزه رشت از آن محافظت می‌شود. البته نباید جنگل‌گردی و استفاده از مناظر طبیعی را نادیده گرفت. مناظری که خاطره دیدن آنها تا آخر عمر همراه شما باقی خواهد ماند.
البته بهتر است به تنهایی در جنگل‌های بکر اطراف پیاده روی نکنید؛ اگر کمی دقیق باشید، می‌توانید رد پای پلنگ ایرانی را در این جنگل‌ها ببینید. برخی از تور‌های مسافرتی، افراد محلی را در سفر به داماش با شما همراه می‌کنند تا از جنگل‌گردی در امنیت کامل لذت ببرید. جالب است بدانید که سرو هزار ساله‌ای که ناصر خسرو در سفرنامه خود به آن اشاره کرده، در همین حوالی است.
چطور به روستای داماش سفر کنیم؟

داماش جزء شهرستان رودبار استان گیلان محسوب می‌شود. این روستای زیبا زیر مجموعه‌ای از دهستان جیرنده است و در بخش عمارلو قرار دارد. منطقه داماش در جاده رشت به تهران و ما بین لوشان و منجیل واقع شده است. شما برای اینکه خودتان را به روستای زیبای داماش برسانید، دو راه پیش رو دارید:
راه اول
راه اول رسیدن به روستای داماش، بزرگراه قزوین به لوشان است. از سمت راست بزرگراه باید وارد جاده لوشان به جیرنده شوید که با تابلو مشخص شده است؛ پس آمادگی پیمودن یک جاده پر از پیچ و خم را داشته باشید. متاسفانه مناظر این جاده زیبایی خاصی ندارند و پوشش گیاهی آنجا بسیار خشک و اندک است. این جاده از روستا‌های مختلفی مثل سنگرود، کرماک، بیوزرین، معدن زغال سنگ و پاکده می‌گذرد. پس از پشت سر گذاشتن این روستا‌ها، به شهر جیرنده خواهید رسید.
علائم راهنمایی در این جاده به ندرت وجود دارد. به همین دلیل بهتر است تا رسیدن به جیرنده و از آنجا برای رسیدن به داماش، از مردم محلی سوال کنید. این جاده، کوهستانی و دارای سربالایی و سرازیری‌های زیادی است. به همین دلیل توصیه می‌شود با یک وسیله نقلیه مطمئن این راه را پیش بگیرید.
راه دوم
مسیر دوم در بخش خورگام قرار دارد. خورگام در فاصله 40 کیلومتری از شهرستان رودبار واقع شده است. در نتیجه در بزرگراه قزوین به رشت، در ابتدای شهر رستم آباد، با دیدن تابلوی راهنمایی خورگام، تغییر مسیر دهید. این جاده با وجود آسفالته بودن، پیچ و خم بسیار زیادی دارد. این جاده کوهستانی است و تردد کمی در آن صورت می‌گیرد. به همین دلیل بهتر است با خودروی مجهز، باک بنزین پر و تجهیزات کامل سفر کنید.
به مسیر خود ادامه دهید و روستا‌های سنرس، انار کول، چره، دشتویل، دره دشت، حشمت آباد، چلکاسر و چهار محل را پشت سر بگذارید. مسیر خود را در میان ابر‌ها ادامه دهید تا تابلوی شهر «بره سر» را ببینید. از این شهر تا داماش تنها شش کیلومتر فاصله دارید. این مسیر یکی از زیبا‌ترین مسیر‌های ایران برای رانندگی است. مسیری که از میان ابر‌ها عبور می‌کند و هوای بسیار مطبوعی دارد.
چه فصلی را برای سفر به داماش انتخاب کنیم؟

داماش را می‌توان یک روستای چهار فصل دانست. اما به دلیل کوهستانی بودن منطقه، پاییز و زمستان هوا بسیار سرد خواهد بود و همچنین مسیر دسترسی به این روستا صعب العبور می‌شود. به همین دلیل است که اکثر مسافران، فصل بهار و تابستان را برای سفر به داماش انتخاب می‌کنند.
حتی در تابستان نیز شب‌های داماش خنک است و اصلا از گرمی هوا آزار نخواهید دید. البته شکی نیست که بهترین زمان برای سفر به داماش، نیمه خرداد است. زمانی که جشن گل سوسن چلچراغ برگزار می‌شود و می‌توانید حداقل یکبار این گل زیبای نادر را از نزدیک ببینید.
چه تجهیزاتی را همراه خود داشته باشیم؟
پیش از هر چیز بهتر است با یک وسیله نقلیه کاملا مطمئن سفر کنید. اگر در راه بمانید، خاطره بسیار بدی از سفر شما به جای می‌ماند. اما برای پیاده روی و جنگل نوردی بهتر است وسایلی همچون کفش پیاده روی، عینک آفتابی، کلاه، لباس گرم و بادگیر، لباس بارانی، کیسه خواب، چراغ قوه، مقداری غذا و آب و ظروف شخصی به همراه داشته باشید.
اقامت در داماش چگونه است؟

در داماش هیچ گونه هتل و مسافرخانه‌ای وجود ندارد. اگر به دنبال اقامت در هتل و مسافرخانه هستید، بهتر است از شهر‌های اطراف مثل رودبار دیدن فرمایید. اقامت در داماش تنها داخل خانه‌های روستایی و ویلاهای شخصی امکان پذیر است که البته همین تجربه سفر شما را کامل می‌کند. سفرزون به شما توصیه می‌کند که اصلا لذت بیدار شدن در طبیعت بکر داماش را از دست ندهید.
جنگل‌های اطراف این منطقه کاملا بکر و دست نخورده است و هنوز هم چند جفت پلنگ ایرانی در اینجا زندگی می‌کنند. به همین دلیل ترجیحا تنها تحت شرایطی کمپ بزنید که همراهی مطمئن کنارتان باشد.