فریبرز باقری، مدیر گروه روان شناسی بالینی و عمومی علوم و تحقیقات در گفت‌وگویی درباره علل کاهش فرزندآوری گفت: میل به فرزندآوری و یا بی میلی و امتناع از آن، بیشتر از آنکه تحت تأثیر عوامل اقتصادی باشد، تحت تاثیر عوامل روان شناختی است؛ مطالعه موارد مشابه کاهش فرزندآوری در دیگر کشورها، برای ما روشن می‌کند که چرا در چند دهه اخیر در ایران شاهد کاهش شدید باروری هستیم.
وی افزود: یکی از پژوهشگران آلمانی به نام دوربریتز در گزارش تحقیقات درباره کاهش شدید میزان آمادگی برای تشکیل خانواده و باروری از نیمه دوّم قرن بیستم تا ابتدای قرن بیست و یکم در کشور‌های غربی دو عامل اصلی نام می‌برد که موسسه پژوهش جمعیت شناختی آلمان در پژوهش ملی به آن دست یافته اند.
دو ارزش خودمداری و لذت مداری مسبب کاهش شدید باروری در غرب
باقری در ادامه گفت: دو ارزش خودمداری و لذت مداری در نیمه دوّم قرن بیستم موجب کاهش شدید باروری در کل غرب شد. پیامد‌های سهمگین اجتماعی و به ویژه اقتصادی، جوامع غربی را در آغاز قرن بیست و یکم وادار به انجام تمهیدات جدّی در این باره کرد.
وی عنوان کرد: ایران یکی از جوامع آسیایی است که بعد از پایان جنگ تحمیلی در آن گرایش به ارزش‌های غربی همانند آزادی فردی، استقلال فردی و بهره بردن از آن برای کسب تجربیات فردی و لذت بردن از زندگی به سرعت گسترش یافت.
مدیر گروه روان شناسی بالینی و عمومی علوم و تحقیقات گفت: گسترش این ارزش‌ها در عرصه اجتماعی جامعه ایران را مبتلا به همان نشانه‌های آسیبهای اجتماعی کرد، که در نیمه دوّم قرن بیستم غرب را مبتلا کرد. آرزو‌های طول و دراز تحصیلی، شغلی و اقتصادی مجالی بسیار اندک برای مفهوم خانواده باقی گذاشت.
وی گفت: نگاه به تشکیل خانواده و فرزندآوری در اذهان بسیاری تبدیل به مانعی در مسیر توسعه و ارتقاء کیفیت زندگی فردی و محدودیت در آزادی شخصی و مانع لذت بردن از آزادی و تحمیل مسئولیت می‌شود.
گسترش ارزش‌های غربی در عرصه اقتصاد موجب شد تا موسسات مالی و بانکی گرایش شدید به بنگاه داری و افزایش توّرم در دهه‌های بعد از جنگ داشته باشند.
این دو عامل در مجموع موجب کاهش شدید تشکیل خانواده و فرزندآوری در چند دهه گذشته در جامعه شده است.
باقری در پاسخ به اینکه پیامد‌های فرزندآوری برای افراد، خانواده‌ها و جامعه چه هستند؟ گفت:کاهش فرزندآوری علاوه بر پیامد‌های سهمگین اقتصادی مشکلات جدی در پرداخت حقوق بازنشستگان، کاهش قدرت تولید اقتصادی و کاهش قدرت دفاعی می شود.
خودکفایی خانواده یکی از کارکرد‌های مهم پاسخ دهی به نیاز روابط اجتماعی است
وی افزود: یکی از کارکرد‌های مهم تشکیل خانواده خودکفایی واحد خانواده در پاسخ دهی به نیاز روابط اجتماعی است. به عبارتی با تشکیل خانواده، فرزندآوری، ازدواج فرزند‌ها و ورود عروس و داماد و تولد نوادگان، دامنه روابط اجتماعی در آن حد گسترش می‌یابد که اعضای خانواده بخش عمده وقت خود را صرف روابط داخل خانواده می‌کنند. این در حالی است که از مشکلات افراد مجرد در سنین بالا، زندگی کسالت بار و فقر روابط اجتماعی است.
باقری در ادامه بیان کرد: تشکیل خانواده و فرزندآوری همچنین موجب رشد فکری، هیجانی و شخصیتی افراد می‌شود زیرا افراد می‌آموزند که نقش والد را ایفا کنند، فردی با تفاوت سنی زیاد را درک کنند و برای رفع نیاز‌های او وقت گذارند؛ والدین از طریق کودکان خود با نسل بعدی ارتباط نزدیک برقرار می‌کنند و با موضوعات فکری و مشکلات آنان مواجه می‌شوند.
وی عنوان کرد: همچنین والدین ناگزیر هستند در حل این مسائل فرزندان خود را همراهی کرده و با آنان هم فکری کنند. تمامی این‌ها موجب رشد خود والدین نیز خواهد شد. افرادی که مجرد می‌مانند و یا از آوردن فرزند خودداری می‌کنند، از این رشد شخصیتی محروم می‌شوند و فاصله بیشتری با نسل بعد پیدا می‌کنند، مگر آنکه به لحاظ شغلی این خلاء پر شود.
راهکار‌های اساسی برای مقابله با پدیده امتناع از تشکیل خانواده
مدیر گروه روان شناسی بالینی و عمومی علوم و تحقیقات گفت: راهکار‌های اساسی برای مقابله با پدیده امتناع از تشکیل خانواده در سطوح مختلف باید انجام شود و نمی‌تواند فقط محدود به برخی اقدامات روان شناختی بماند مفاسد اقتصادی و تورم در یک ارتباط تنگاتنگ با آسیبهای اجتماعی، روانی و رفتاری قرار دارد. این یک تفکر اشتباه است، اگر فکر کنیم که عامل امتناع در فرزندآوری تنها در افراد و خانواده‌ها قرار دارد.
وی افزود: جهت گیری فرهنگی، فکری و ارزشی به ویژه نقش رسانه‌های رسمی و غیررسمی در پردازش و استخراج و عبرت از تجربیات یک جامعه است؛ جامعه ایران اکنون در یک گذرگاه بسیار جدّی تاریخی قرار دارد که نیاز و یک ضرورت است تا درباره سبک زندگی فردی و اجتماعی و ارزش‌های خود بازنگری کند و به پیامد‌های آن بیاندیشد.
باقری ادامه داد: گرایش به ارزش‌های لیبرال سرمایه داری غرب اگر برای جامعه غرب مشکلات جدی همانند شکاف شدید فقیر و غنی و حاکمیت یک درصدی بر کل پیکر جامعه به همراه آورد، در جامعه ما هم علاوه بر همه این‌ها به دلیل ناهمخوانی با بنیان‌های فکری، فرهنگی و دینی ، به فاجعه خواهد انجامید زیرا نظام سلطه در پی فرصت بازگشت و استثمار منابع بیکران کشور ماست.
وی درباره دوراندیشی فردی در این رابطه تاکید کرد: هر فرد نیاز است دایره دیدش را از امروز و فردا به سالیان طولانی‌تر گسترش دهد و به قول قدیمی‌ها در زمان جیک جیک مستانه تابستان به فکر زمستان خود نیز باشد.