بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران- ایرناپلاس- یک جمعیت‌شناس می‌گوید شیعه و سنی کردن فرآیندهای جمعیتی نادرست است و پیامدهای منفی به‌دنبال دارد.

برخی کارشناسان معتقدند نرخ باروری در استان سیستان و بلوچستان با توجه به محدودیت‌های موجود در این استان و ظرفیت زیستی پایین، نگرانی‌هایی برای شهروندان ایجاد کرده است و افزایش جمعیت در این استان موجب خواهد شد فقر موجود و محرومیت استان بازتولید شود و جمعیت بیشتری وضعیت بحرانی زندگی در این استان را تجربه کنند.
خشک شدن هامون و هیرمند، عامل بروز بسیاری از بحران‌های استان سیستان و بلوچستان است و سبب وضعیت بحرانی در اقتصاد این استان است. معیشت مردم در این استان به کشاورزی وابسته بوده و با خشک شدن منابع آبی، بخش عمده‌ای از مردم با مشکل اقتصادی مواجه شده‌اند. افزایش جمعیت یکی از عوامل مهم در رابطه با ایجاد بحران در این استان است.کارشناسان معتقدند دولت برای نجات سیستان و بلوچستان از وضعیت کنونی باید با افغانستان بر سر خرید حق‌آبه مذاکره و نیاز مردم این استان را برآورده کند.
** شیعه و سنی کردن فرایندهای جمعیتی در کشور نادرست است
رسول صادقی، جمعیت‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایرناپلاس در پاسخ به این گزاره که برخی دلیل بالا بودن نرخ باروری در استان سیستان و بلوچستان را نگاه ایدئولوژیک و توصیه روحانیون اهل سنت می‌دانند، گفت: یکی از کارهای نادرستی که برخی انجام می‌دهند شیعه و سنی کردن فرایندهای جمعیتی است. در مقابل این دوگانگی باید بر وحدت تأکید کنیم و باوجود تمایزات دینی، فرهنگی و... بر جامعه یکپارچه ایران اسلامی تأکید کنیم. دوگانه‌سازی شیعه و سنی عواقب و پیامدهای منفی به‌دنبال دارد.
وی افزود: در این زمینه، به بهترین وجه در اصل 13 سیاست‌های کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری بر «ارتقای وفاق و همگرایی اجتماعی در پهنه سرزمینی به‌ویژه در میان مرزنشینان» تأکید شده است. بین 8 تا 10 درصد جمعیت ایران اهل سنت هستند. اهل سنت ایران در آذربایجان غربی، کردستان، سیستان و بلوچستان و... هستند که تفاوت‌هایی ازنظر جمعیت شناختی با هم دارند.
** نرخ باروری سیستان و بلوچستان بیش از سه فرزند و بالاترین میزان در کشور است
معاون پژوهشی و فناوری مؤسسه مطالعات جمعیتی کشور درباره میزان نرخ باروری در این استان و دلایل بالا بودن آن گفت: به لحاظ جمعیت‌شناختی، باروری در میان بلوچ‌ها بالاتر از سایر اقوام ایرانی بوده است. وضعیت بالا بودن باروری در استان سیستان و بلوچستان به‌ویژه در میان بلوچ‌ها در سال‌های اخیر به این فرضیه منجر شده است که باروری بالای آن‌ها ناشی از مذهب (اهل تسنن) است و به‌دنبال آن، فرض به هم خوردن تعادل جمعیت قومی و مذهبی کشور مطرح شده است، در حالی که این درست نیست.
به گفته وی در این زمینه توجه به چند نکته ضروریست: اولاً، هر چند سطح باروری در این استان متفاوت بوده، اما روند باروری آن‌ها در چند دهه گذشته کاهش یافته است. به‌عنوان مثال، در اوایل دهه 1360 سطح باروری کل در استان سیستان و بلوچستان حدود 9.5 فرزند بوده که در سال 1390 به 3.5 فرزند کاهش یافته است، یعنی 6 فرزند در سه دهه کاهش داشته‌ است.
صادقی در ادامه گفت: ثانیاً، باروری رابطه منفی و عکس با وضعیت آموزش و تحصیلات و سطح توسعه اقتصادی-اجتماعی دارد. درنتیجه، بالا بودن باروری در استان سیستان و بلوچستان به‌عنوان محروم‌ترین استان کشور غیرقابل انتظار نیست. نرخ بی‌سوادی در این استان بالاست. بیش از 50 درصد زنان در سنین باروری بی‌سواد هستند. پس نباید انتظار داشت که آن‌ها بچه کمتری به دنیا بیاورند. بنابراین، یکی از مهم‌ترین دلایل بالا بودن باروری در این استان بی‌سوادی و کم‌سوادی به‌ویژه در مناطق روستایی آن است.
وی افزود: سوم اینکه اگر مذهب عامل اصلی بالا بودن باروری در استان‌های حاشیه شرقی کشور است، باروری در استان‌های غربی کشور (کردستان و آذربایجان غربی) که اهل تسنن هستند نیز باید بالا باشد. اما در این استان‌ها می‌بینیم که به‌دلیل توسعه و تحصیلات، باروری‌شان حتی پایین‌تر از میانگین باروری کشور است. چهارم، نفوذ قوی شبکه خویشاوندی در استان سیستان و بلوچستان است که افراد را برای ازدواج در سنین پایین‌تر و سریع‌تر فرزنددار شدن تحت‌فشار هنجاری قرار می‌دهد.
** بی‌سوادی و شبکه خویشاوندی از عوامل بالا بودن باروری است
این جمعیت‌شناس گفت: شبکه قوی خویشاوندی در این استان بسیار اهمیت دارد. از هر پنج ازدواج، چهار ازدواج با فامیل و خویشاوند است. در مقابل، در شمال کشور و استان گیلان که پایین‌ترین باروری را دارد، از هر پنج ازدواج، چهار ازدواج با غیرفامیل است. نفوذ شبکه خویشاوندی بر افزایش باروری در مطالعات مختلف به اثبات رسیده است.
وی افزود: از این‌رو، نقش مذهب بر باروری بالا در استان سیستان و بلوچستان جدی نیست و تفاوت‌های قومی و استانی در باروری تا حدود زیادی به سطح توسعه اقتصادی-اجتماعی و میزان دسترسی به خدمات رفاهی، بهداشتی و سطح سواد زنان بستگی دارد و سطح برخورداری پایین از مواهب توسعه‌ای می‌تواند نقش مهمی در وضعیت متفاوت جمعیتی این منطقه داشته باشد.
صادقی درباره تأثیر مباحث ایدئولوژیک بر جمعیت گفت: البته مباحث ایدئولوژیک هم تأثیر دارد، اما اثر آن در مقایسه با تحصیلات، سواد و نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی خیلی کمتر است. بعضی اوقات واقعیت‌های اجتماعی و تصمیم‌گیری‌های باروری، مرزهای ایدئولوژیک را پشت سر می‌گذارد.
وی افزود: نکته دیگر اینکه افراد شیعه مذهب در سیستان و بلوچستان باروری بالاتری در قیاس با اهل سنت در استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و... دارند. این وضعیت نشان می‌دهد که مذهب خیلی تأثیرگذار نیست و بستر اجتماعی است که اهمیت بیشتری دارد.
** مهاجرت نیز موازنه‌های قومی و مذهبی را به لحاظ جمعیتی به هم می‌ریزد
این مدرس جمعیت‌شناسی افزود: در سال‌های اخیر در سیستان و بلوچستان تغییرات ترکیب قومی و مذهبی جمعیت در برخی مناطق محلی صرفاً ناشی از بالا بودن باروری نبوده، بلکه مهم‌تر از آن ناشی از مهاجرت بوده است. جریان مهاجرتی گسترده‌ای به‌ویژه به سمت استان خراسان رضوی در میان شیعه‌های این استان وجود دارد. همچنین امکان مهاجرت مناطق و جمعیت تشیع در این استان بیشتر است. اهل تسنن استان بیشتر در فقر و مجبور به ماندن هستند و فرصت‌های مهاجرتی محدودتری دارند.
گزارش از مهدی نجفی‌خواه
* اداره‌کل اخبار چندرسانه‌ای* ایرناپلاس**