آریا بانو -
ضرب المثل/ «آب از سرچشمه گل آلود است»
٩٧
٠
آرمان امروز / در حقیقت، اختلال و نابسامانی موجود در هر یک از امور و شئون زندگی، از بی‌کفایتی و تدبیر نادرست شخصی که در رأس آن امور است، سرچشمه می‌گیرد؛ چرا که تا آب از سرچشمه گل آلود نباشد، تیرگی به آن نمی‌گذرد و زلالی و روانی آن حفظ می‌شود.
«آب از سرچشمه گل آلود است»
ضرب المثل آب از سرچشمه گل آلود است، از زبان بیگانه به فارسی ترجمه شده است. ریشه تاریخی آن، به این صورت است که خلفای اموی جمعا چهارده نفر بودند که از سال 41 تا 132 هجری قمری، در سرزمین پهناور
اسلامی خلافت کرده اند. در میان این خلفا هیچ کدام از نظر مقام و فضیلت و تقوا و بشردوستی، با خلیفه هشتم، عمر بن عبدالعزیز قیاس نمی‌شود. این خلیفه بزرگوار دستورهای
اسلام را تمام و کمال اجرا می‌کرد و دوران کوتاه حکومتش با عدل و داد همراه بوده است. خود او نیز بدون هیچ گونه تکلف و تجمل زندگی می‌کرد. او به خاندان رسالت، به ویژه حضرت علی علیه السلام ارادت خاصی داشت و بسیار
عشق می‌ورزید و از اینکه بی خردان و کافران، به آن حضرت ناسزا می‌گفتند و آزار و اذیت می‌رساندند، بسیار آزرده خاطر می‌شد. تا جایی که این عملِ دشمنان را ممنوع کرد و با جوانمردی و فداکاری، در زمره اهل تقوا و نیکمردان قرار گرفت. روزی عمربن عبدالعزیز، از عربی شامی پرسید: «عاملان من در دیار شما چه می‌کنند و رفتارشان چگونه است؟» عرب شامی با تبسمی زیرکانه گفت: «إذا طابَتِ العَینُ، عَذُبتِ الأنهارُ؛ چون آب در سرچشمه صاف و زلال باشد، در نهرها هم صاف و زلال خواهد بود. [و در مقابل همیشه آب از سرچشمه گل آلود است].» عمربن عبدالعزیز از این پاسخ صریح و کوبنده عرب به خود آمد و درسی آموزنده گرفت.
«آب زیرکاه»
آب زیرکاه، اصطلاحا به اشخاصی اطلاق می‌شود که زندگی و حشر و نشر اجتماعی خود را بر پایه فریب و نیرنگ می‌نهند و با صورت حق به جانب، ولی سیرتی زشت و ناپاک درصدد به انجام رساندن خواسته‌های شوم خود برمی آیند. ضرر و خطر این گونه افراد مکار و حیله گر، بسیار بیشتر از دشمن ظاهری است؛ زیرا دشمن با چهره و حربه دشمنی به میدان می‌آید، در حالی که این طبقه در
لباس دوستی و خیرخواهی
خیانت می‌کند. حال، بهتر است ببینیم که ریشه تاریخی این عبارتِ مثلی از کجاست و چگونه امکان دارد آبی که در زیرکاه است، سبب ضرر و زیان شود. آب زیرکاه، از ابتکارات قبیله‌ها و جامعه‌هایی بوده است که به علت ضعف و ناتوانی، جز از طریق مکر و حیله جرأت مبارزه و مقابله با دشمن را نداشته اند و برای آنکه بتوانند حریف خود را مغلوب کنند، در مسیر حرکت او باتلاقی حفر می‌کردند و در آن آب می‌ریختند و روی آب را با کاه و گل طوری می‌پوشانیدند که هیچ عابری تصور نمی‌کرد در بخشی از آن مسیر و گذرگاه، آبی زیرکاه‌ها وجود داشته باشد. البته این حیله جنگی در منطقه‌های باتلاقی و نقاط شالیزاری، مانند گیلان و مازندران بیشتر به کار می‌رفت. به این ترتیب که در مسیر سپاهیان مهاجم، باتلاق‌هایی پراکنده و کم عرض حفر می‌کردند و روی باتلاق‌ها را با کاه و گل می‌پوشانیدند. بدیهی است که عبور از این مناطق، موجب می‌شد که قسمت مقدم مهاجمان، یعنی پیشتازان و سوارکان، در باتلاق‌های سرپوشیده فرو روند و پیشروی آنها به کندی صورت بگیرد تا برای مدافعان فرصت و امکان آمادگی و تجهیز سپاه فراهم آید. گفتنی است که حیله جنگی آب زیرکاه، در مبارزه‌های اخیر ویتنام شمالی و جنوبی که تا ماه‌های آخر سال 1351 شمسی ادامه داشت، استفاده می‌شد.