آریا بانو -
امپراتور عارف مسلک روم را می شناسید؟
٣٢
٠
روزنامه شهروند / در
فیلم اسکاری «گلادیاتور» ساخته ریدلی اسکات که بارها از تلویزیون
ایران پخش شده و از قضا مورد استقبال نیز قرار گرفته، شاهد روایت یکی از هزاران داستان «امپراتوری روم» هستیم. قصه «گلادیاتور» حول محور زندگی ماکسیموس دسیموس، یکی از افسران ارشد امپراتوری تعریف می‌شود و
فیلم سیر او از افسر مورد اعتماد امپراتور تا برده‌ای بی‌مقدار که برای به دست آوردن یک لقمه نان باید در میدان مسابقه با گلادیاتورها مبارزه کند را نشان می‌دهد. بخش عمده‌ای از داستان «گلادیاتور» بی‌شک زاییده تخیل فیلمنامه‌نویس آن است، اما دو امپراتوری که در
فیلم شاهدشان هستیم یعنی مارکوس آئورلیوس و سپس کومودوس آنتونیوس شخصیت‌هایی واقعی هستند که دوره‌ای از تاریخ باشکوه امپراتوری روم با نام آنها عجین شده است.
حاکم سقراطی
١٨٣٩سال پیش در چنین روزی، برابر ١٧ مارس ١٨٠ میلادی، مارکوس آئورلیوس، یکی از بزرگترین امپراتوران روم باستان در ٥٨ سالگی درگذشت. بر خلاف آن چه در
فیلم «گلادیاتور» شاهدش بودیم، مرگ او نه به دست پسرش کومودوس بلکه بر اثر ابتلا به بیماری تیفوس بود. آئورلیوس در تاریخ امپراتوران روم در ردیف یکی از «پنج امپراتور خوب» قرار داشته و همواره از او به نیکی یاد شده است. حتی در
فیلم تخیلی «گلادیاتور» نیز ما جلوه‌هایی از نیک‌اندیشی و افکار فیلسوفانه این امپراتور قدرتمند را شاهد هستیم. هرچند که اختلاط واقعیت و خیال در فیلم، نمی‌تواند «گلادیاتور» را به مرجعی برای شناخت مارکوس آئورلیوس و حتی
پسر و جانشینش کومودوس آنتونیوس مبدل کند. در تاریخ بر این نکته انگشت گذاشته شده که آئورلیوس دوستدار آثار سقراط بود و شاید درست به همین دلیل آنقدرها که باید و شاید به حکومتداری علاقه نداشت هرچند که این وظیفه را به نهایت درستی و دقت به انجام می‌رساند.
خالق تأملات
بخش عمده‌ای از زندگی مارکوس آئورلیوس به نبرد در میادین جنگ گذشت و در کارنامه او حتی ستیز با پارت‌ها یا همان شاهان اشکانی نیز به
چشم می‌خورد. اما نکته جالب در این میان نه جنگ‌ها یا حتی ظفرها و شکست‌های او بلکه مداومتش بر ثبت وقایع و نظریات شخصی‌اش درخصوص فلسفه زندگی است که در کتاب «تأملات» جلوه‌گر شد. آئورلیوس «تأملات» را در فاصله سال‌های ١٦١ الی ١٨٠میلادی و درست هنگامی که بر سریر قدرت بود به نگارش درآورد و کار نوشتن را حتی در میدان جنگ نیز متوقف نمی‌کرد. نکته جالب «تأملات» به شیوه نگارشی آئورلیوس برمی‌گردد که دیدگاه‌های فلسفی‌اش را بیش از آن‌که خطاب به دیگران باشد خطاب به خود به رشته تحریر درآورده است. جالب است بدانید شخصیت‌هایی چون گوته، فردریک کبیر، جان استوارت‌میل و بیل کلینتون از تأثیر «تأملات» بر خود بارها سخن گفته‌اند. بعد از مارکوس آئورلیوس همان‌طور که در
فیلم «گلادیاتور» نیز شاهد آن بودیم فرزندش کومودوس آنتونیوس بر تخت سلطنت نشست که در نظر و عمل درست ١٨٠ درجه با امپراتور فیلسوف تفاوت داشت و هرگز نتوانست محافظ خوبی برای نام پرآوازه
پدر باشد.