چاپ

آریا بانو - تهران - رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران گفت: اتخاذ سیاست های مناسب، افزایش جمعیت در آینده را تضمین و از رشد منفی جمعیت پیشگیری و در نهایت سرمایه گذاری و بستر سازی از چالش های جمعیتی جلو گیری می کند.

ایران در سه دهه گذشته تحولات چشمگیر جمعیتی را تجربه کرده است، تحولاتی که شاید متاثر از برنامه ریزی و تصمیم گیری هایی بود که جمعیت ایران را دچار تحول کرد، تحولی که باید در بستر طولانی زمان شکل می گرفت ولی در ایران این تحولات خیلی سریع اتفاق افتاد.
تحولات جمعیت می تواند منشا چالش های فراوانی برای دولت و کشور قلمداد شود، ولی در عین حال، با برنامه ریزی صحیح و به موقع می توان از ساختار و ویژگی های موجود جمعیت برای بهبود وضعیت آینده کشور استفاده کرد.
اگر چه ایران اکنون در شرایط پنجره جمعیتی (جمعیت جوان) قرار دارد و به عنوان فرصتی طلایی باید از آن استفاده شود، اما از هم اکنون باید به فکر پیری و زمستان جمعیتی و ورود به میانسالی جمعیت بود و سیاست های جمعیتی را جدی گرفت تا ضمن استفاده از جمعیت جوان کشور به عنوان یک پنجره و فرصت برای زمان میانسالی جمعیت هم برنامه ریزی مناسب انجام شود.
باروری در ایران نیز همگام با سایر کشورها روند نزولی داشته است. رتبه باروری ایران در بین کشورها بیانگر سرعت و روند کاهشی باروری است، در سال 2014 ایران باروری کل 1،8 و رتبه 146 را در بین 224 کشور را داشت در حالی که در سال 1907باروری کل 6،4 و رتبه آن زمان ایران هم 70 بود.
کاهش یک باره میزان موالید از دستاوردهای دنیای مدرن است، اما شاید بتوان گفت که تغییرات اقتصادی در زندگی خانوارها مهمترین عامل تشویق به نداشتن فرزند می تواند، باشد.
دلایلی زیادی در کاهش جمعیت دخیل است که از آن جمله می توان به تاخیر افتادن ازدواج، زیاد شدن طلاق، به تعویق افتادن باروری ،مسائل آموزشی و تبلیغاتی برای داشتن خانواده کوچک و رفاه بیشتر و گرایش مادی برای نداشتن فرزند از جمله این موارد است.
به پیشنهاد سازمان ثبت احوال کشور و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، 30 اردیبهشت مصادف با روز ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری به عنوان روز ملی جمعیت در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.
در 30 اردیبهشت 1393 سیاست‌های کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری در 14 بند ابلاغ شد و این روز به نام روز ملی جمعیت نامگذاری شد.
به دنبال این دور اندیشی برای استفاده از جمعیت به عنوان یک فرصت پیش رو یک ضرورت اجتناب ناپذیر است که تمام دستگاه های ذیربط با مقوله جمعیت و همچنین تمام دست اندرکاران و تصمیم گیران نظام برای استفاده از پتانسیل نیروی انسانی که به عنوان بزرگترین توانمندی برای توسعه مطرح است، برنامه ریزی و دوراندیشی های لازم را داشته باشند تا با بهره گیری از این فرصت کشور را به سوی توسعه سوق دهند.
تمامی این مباحث موجب شد تا گفت و گویی با رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران و رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور
داشته باشیم و مباحثی جمعیتی، تحولات و چالش های احتمالی پیش رو موضوعاتی که در این گفت و گو به آن پرداخته شده است.
* سیاست های اجتماعی برنامه های جمعیتی با کندی پیش می رود
رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران و رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشورگفت: کاهش باروری و رشد کاهشی جمعیت مستلزم اتخاذ سیاست هایی است که افزایش جمعیت در آینده را تضمین کند و از رشد منفی جمعیت پیشگیری کند.
محمد جلال عباسی شوازی افزود: ابلاغ سیاست های کلی جمعیت با توجه به روند رشد جمعیت و با عنایت به ساختار سنی و ترکیب جمعیت صورت گرفت.
وی گفت: سیاست های کلی جمعیت علاوه بر افزایش جمعیت، اهداف دیگری دارد که معطوف به کیفیت جمعیت است که سلامت جمعیت، تحکیم خانواده، بهره گیری از نیروی انسانی جوان و تحصیل کرده و نیز توجه به محیط زیست از جمله اهدافی است که در سیاست های جمعیتی به آن پرداخته شده است.
عباسی شوازی ادامه داد: سیاست های اجتماعی به ویژه برنامه های جمعیتی معمولا با کندی پیش می رود که نتیجه آن ها در دراز مدت آشکار می شود.
وی اضافه کرد: از این رو، همواره باید پیشرفت سیاست ها را با استفاده از داده ها و شاخص های مرتبط اندازه گیری کرد و بند چهاردهم سیاست های کلی جمعیت نیز معطوف به رصد سیاست های جمعیتی است.
* اندازه گیری پیشبرد سیاست های جمعیتی
رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران گفت: اگر بخواهیم پیشبرد سیاست های جمعیتی را اندازه گیری کنیم، باید در مرحله نخست به بستر سازی سیاست ها، اجرای برنامه ها و نهادینه سازی موضوع جمعیت بپردازیم.
استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران اضافه کرد: در مرحله بعد با شاخص های مختلفی دستیابی به اهداف برنامه ها در سطح کلان، میانی و خرد را اندازه گیری کنیم.
وی گفت: به عنوان مثال باید دید که آیا جهت گیری سیاست ها به سمت افزایش جمعیت بوده است یا خیر؟ در حال حاضر نهادهای مختلفی به گفتمان افزایش جمعیت و سیاست های کلی جمعیت توجه دارند.
* موضوع جمعیت به عنوان یکی از مسائل استراتژیک نظام مورد بحث و بررسی قرار گیرد
عباسی شوازی ادامه داد: وسائل ارتباط جمعی، مجلس شورای اسلامی، دولت، وزارت بهداشت، دانشگاه ها و انجمن جمعیت شناسی ایران موضوع جمعیت را به عنوان یکی از مسائل استراتژیک نظام مورد بحث و بررسی قرار می دهند.
وی افزود: در سطح میانی، باید به وجود خرده نظام ها و سیستم های مطالعاتی و اجرائی برای اجرای سیاست ها و نیز انجام مطالعات علمی و تخصصی در مورد جمعیت توجه کرد و در سطح خرد نیز باید از یک طرف، ایده ها و آمال و آرزوهای زوجین و خانواده ها و زنان و مردان در معرض ازدواج و فرزندآوری را بررسی کرد و از دیگر سو، زمینه های تحقق آمال و آرزوهای آنان را برآورده کرد.
رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران تغییر نگرش زوجین در مورد فرزندآوری را مستلزم ارائه بسته های اقتصادی و حمایتی همراه با ارائه خدمات مشاوره ای دانست و گفت: بررسی باروری ایده آل زوجین حکایت از عمومیت و توجه به امر ازدواج و فرزندآوری در کشور است، ولی موانعی برای جوانان و زوجین برای تحقق این خواسته ها وجود دارد.
* وظیفه دولت است که ازدواج و فرزندآوری را تسهیل کند
وی تاکید کرد: وظیفه دولت این است که با بهره گیری از امکانات و نیز با تخصیص بودجه های لازم و نیز با تدوین مقررات و اجرای آن ها زمینه های ازدواج، فرزندآوری و فرزند پروری زوجین را تسهیل کند.
استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران گفت: در مجموع، بحث تغییر سیاست های جمعیت امروزه مورد توجه سطوح مختلف نظام است، و برنامه هایی نیز در سازمان های مختلف دولتی در این راستا در حال انجام است، اما با این حال، نبود هماهنگی بین بخشی، دستیابی به اهداف سیاست ها را با کندی مواجه کرده است.
* پیامدهای جمعیتی نتیجه افزایش موالید دهه 60 است
رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور گفت: رشد بالای جمعیت در دهه 1360 و قبل از آن به افزایش تعداد جمعیت در آن سال ها منجر شده که امروزه آثار آن در ساختار جمعیت مشهود است و درصد بالای جمعیت جوان همراه با پیامدهای اقتصادی، اجتماعی از جمله اشتغال و بیکاری و مسکن نتیجه افزایش موالید دهه 1360 است.
وی تاکید کرد: این جمعیت به مرور زمان به سنین میانی و سپس سالخوردگی انتقال می یابد و مسائل و پیامدهای خاص خود را به دنبال دارد.
عباسی شوازی ادامه داد: به طور طبیعی برنامه ریزی های توسعه اقتصادی و اجتماعی باید با توجه به ساختار سنی و نیازهای آن شکل بگیرد و با توجه به اینکه بستر سازی توسعه زمانبر است، برای پاسخگوئی به نیازهای جمعیت جوان باید سال ها پیش بسترهای لازم برای اشتغال و مسکن آنان فراهم می شد.
وی اضافه کرد: بر اساس مطالعات گذشته، در مقابل هر درصد رشد جمعیت باید رشد اقتصادی سه درصدی تجربه شود تا امکان پاسخگویی به نیازهای جمعیتی و سرمایه گذاری برای آینده وجود داشته باشد.
*اگر سرمایه گذاری و بستر سازی نشود چالش های جمعیتی خواهیم داشت
رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور گفت: اگر سرمایه گذاری به اندازه کافی صورت نگیرد و بسترهای لازم انجام نشود، مسائل و چالش های جمعیتی بیشتری در آینده پدید می آیند، به عنوان مثال، رشد بالای جمعیت و عدم ارائه برنامه ها و کمبود زیرساخت های همه جانبه توسعه ای در سه دهه گذشته منجر به رشد بالای بیکاری شده است. به همین نحو، عدم بهره گیری از پتانسیل های جوانان در حال حاضر، مسائل و مشکلاتی برای سالمندان آینده ایجاد خواهد کرد.
*نرخ باروری در ایران
رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران گفت: باروری در کشورهای دنیا نسبت به نیمه قرن بیستم کاهش زیادی یافته است و حدود 46 درصد جمعیت دنیا در کشورهایی زندگی می کنند که باروری پایین تر از 2.1 فرزند دارند و حدود 45 درصد بین 2.1 و 5 فرزند دارند و 8 درصد از جمعیت دنیا کشورهای با باروری بالاتر از 5 فرزند هستند.
عباسی شوازی افزود: نرخ باروری در ایران در دهه 1360 و 1370 کاهش سریع داشته است، ولی در سال های بین 1390 و 1395 این سطح به بالاتر از 2 فرزند رسیده است و نتایج سرشماری و ثبت احوال این سطح را تایید می کند ولی این افزایش ممکن است مقطعی باشد و دوباره کاهش یابد. توجه به برنامه های پایدار می تواند باروری را در سطح قابل قبولی نگه دارد و یا از کاهش بیشتر آن پیشگیری کند.
* هر یک درصد رشد جمعیت باید با 3 درصد رشد اقتصادی همراه باشد
وی گفت: موضوع جمعیت نیاز به برنامه هماهنگ، همه جانبه، و مستمر دارد. اولا، رشد جمعیت مستلزم رشد اقتصادی است، هر یک درصد رشد جمعیت باید با 3 درصد رشد اقتصادی همراه باشد تا پاسخگوی نیازهای جمعیت و سرمایه گذاری لازم باشد.
رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور افزود: اگر چنین رشدی وجود نداشته باشد، ممکن است کاستی هایی در شاخص ها به وجود بیاید. حتی در صورتی که اقتصاد مسیر مثبتی داشته باشد و اشتغال هم ایجاد شود، نمی تواند جمعیتی که با رشد بالا افزایش یافته است را جذب کند.
وی اضافه کرد: علل بیکاری بالا هم ناشی از بی برنامگی است، بخشی از آن ناشی از عدم ارائه برنامه های مناسب و بخشی نیز ناشی از عدم اجرای بهنگام برنامه ها است، بنابر این هر چند بخشی از مشکلات ناشی از حجم بالای نسل دهه شصتی باشد ولی نبود برنامه های مناسب نیز باعث شده زمینه های بهره گیری از پتانسیل موجود فراهم نشود.
* دهه شصتی ها سرمایه انسانی کشور هستند
رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران گفت: باید توجه داشت که جمعیت جوان امروز و به اصطلاح دهه شصتی ها، از تحصیلات بالائی برخوردارند و از سرمایه انسانی کشور محسوب می شوند، تحصیلات زنان این نسل نیز بالاتر از نسل های قبلی است و بنابر این، کیفیت نسل حاضر را باید برای بهره گیری از فرصت ها در نظر گرفت.
عباسی شوازی افزود: مهمتر از آن، آینده کار در ایران نیز متفاوت از شرایط جدید است، چه بسا اگر نسل جوان حاضر با شرایط کار آینده آشنا نباشد و از مهارت های لازم برخوردار نباشد، در آینده با چالش های بیشتری روبر خواهد بود. وظیفه نهادهای آموزشی، اعم از دولتی و خصوصی، آماده سازی نیروی انسانی با شرایط کار در آینده است.
* بررسی آمار جمعیتی باید با دید تخصصی صورت گیرد
عباسی شوازی گفت: بررسی آمار و اطلاعات جمعیتی باید با دید تخصصی صورت پذیرد، برخی از شاخص ها روند تحولات جمعیتی را به صورت خام نشان می دهند، و دقت لازم برای ارزیابی روند تغییرات را ندارند. شاخص مرگ و میر عمومی دقت لازم برای ارزیابی وضعیت سلامت جمعیت را ندارد و در بررسی آمار طلاق نیز در سال های اخیر از شاخص طلاق به ازدواج استفاده می شد که با توجه به تحولات ازدواج، در جمعیت شاخص خوبی برای سطح طلاق نیست. بهتر است برای بررسی سطح طلاق از میزان اصلاح شده طلاق که تعداد واقعه طلاق را برای هر هزار زن ازدواج کرده می سنجد استفاده کرد.
رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور گفت: بهره گیری از این شاخص هر چند روند افزایشی طلاق در کشور را نشان می دهد، ولی سطح به دست آمده طلاق منطقی تر و منطبق بر واقع به نظر می رسد و به تازگی سازمان ثبت احوال وضعیت طلاق در کشور بر اساس شاخص اصلاح شده را بررسی و منتشر کرده است.
* مسائل جمعیتی به صورت چند بعدی و همه جانبه در نظر گرفته شود
وی در مورد اینکه سیاست های جمعیتی چه ویژگی هایی باید داشته باشد گفت: اولا باید مسائل جمعیتی را به صورت چند بعدی و همه جانبه در نظر گرفت. ثانیا، جمعیت مقوله ای است پویا که همواره در حال تغییر است بنابراین نمی توان جمعیت و سیاست های جمعیتی را به صورت ایستا در نظر گرفت.
رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران افزود: امکان بازگشت به شرایط گذشته جمعیتی وجود ندارد و باید آینده جمعیت را با توجه به شرایط موجود و تحولات آینده تحلیل و بررسی کرد و برای مدیریت آن برنامه ریزی کرد. ثالثا، برنامه های جمعیتی باید به صورت هماهنگ و به هنگام اجرا شوند، عدم هماهنگی برنامه ها و نیز اجرای نا بهنگام آن ها نتیجه رضایت بخشی در پی نخواهد داشت.
* بودجه کافی شرط لازم اجرای برنامه هاست
رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران تاکید کرد: بودجه کافی شرط لازم اجرای برنامه هاست، تصویب قانون و برنامه، بدون بودجه به نتیجه مورد نظر منجر نمی شود، به عنوان مثال، تصویب وام ازدواج در مجلس بدون تامین و تخصیص بودجه و هماهنگی بانک ها، زمینه های شکل گیری ازدواج را فراهم نمی کند.
وی تصریح کرد: در نهایت، ارزیابی پیشرفت برنامه ها و انعطاف برنامه ها برمبنای موفقیت ها یا شکست های انجام شده لازمه پایداری و پیشرفت برنامه های جمعیتی است و در نهایت، نکته قابل توجه این است که اهداف برنامه های جمعیتی نیز همواره باید منطبق با واقعیت و شرایط جامعه تنظیم شود تا امکان دستیابی به آن ها وجود داشته باشد.
گفت و گو از ناهید حاجی خانی
*2181*9105