آریا بانو -
آیا شب قدر در تمام جهان یک شب است؟
٢٠
٠
انوار طاها / در دین
اسلام درباره اهمّیّت و عظمت «شب قدر» مطالب زیادى وارد شده و این شب بنا به قول مشهور، یکى از شب هاى نوزدهم یا بیست و یکم و یا بیست و سوّم ماه رمضان است، که برای آن عبادت ها و دستورات خاصّى رسیده است.به نظر مى رسد که «شب قدر» در تمام سال بیش از یک شب نیست ولى از طرفى مى دانیم که به جهت تفاوت افق، ماه رمضان در بعضى از کشورها یکى دو روز زودتر و در بعضى دیرتر آغاز مى شود، روى این حساب «شب قدر» این نقاط هم یکى دو شب با هم اختلاف پیدا مى کنند و بدین ترتیب براى نقاط مختلف، شب قدرهاى متعدّدى به وجود مى آید. این وضع، با یکى بودن شب قدر در تمام سال و این که فرشتگان در این شب مخصوص، با رحمت الهى فرود مى آیند، چگونه جمع می شود؟ و یا این نکته که بعضی معتقدند شب قدر اختصاص به زمان پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و محیط مکّه داشت و در زمان هاى بعد شب قدر وجود ندارد، چگونه است؟
از نظر مدارک و دلایل دینى مسلّم است که «شب قدر» اختصاص به زمان پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و محیط حجاز نداشته و در همه زمان ها و براى همه نقاط مختلف «شب قدر» با همه عظمت و اهمّیّتش وجود دارد و این مطلب جاى بحث و گفتگو ندارد.به عنوان مثال در آیاتی که از شب قدر سخن گفته شده، فعل مضارع به کار رفته است. مانند آیه 4 سوره قدر :« تَنزََّلُ الْمَلَئکَهُ وَ الرُّوحُ فِیهَا»[1] و آیه 4 سوره دخان: « فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ»[2]. فعل مضارع در این آیات استمرار وقوع شب قدر را می رساند. و اگر فقط همان یک شب در زمان حیات رسول خدا منظور بود، لزومی نداشت فعل مضارع که استمرار را می رساند استفاده شود. بنابراین شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و آن سالى که قرآن در آن شبش نازل شد نیست، بلکه با تکرر سنوات، آن شب هم تکرار مى شود، پس در هر ماه رمضان از هر سال قمرى شب قدرى هست، که در آن شب امور سال آینده تا شب قدر سال بعد اندازه گیرى و مقدر مى شود.[3]
برخی نیز گمان می کنند که منظور از یکى بودن شب قدر در تمام سال این است که براى تمام نقاط مختلف روى زمین در هر سال، شب واحد و مشترکى، شب قدر معیّن شده بطورى که این شب در
ساعت معیّنى در سراسر کره زمین آغاز و در
ساعت معیّنى هم پایان مى پذیرد.در حالى که این تصوّر اشتباه است، چون مى دانیم زمین کروى است و همیشه یک نیمکره آن در تاریکى و نیمکره دیگر آن در روشنایى قرار دارد و به این ترتیب اصلا امکان ندارد که در
ساعت هاى معیّن و مشترکى در سراسر زمین شب باشد. منظور از این «شب قدر» در سراسر سال یک شب است، این است که براى اهالى هر نقطه اى بر حسب سال قمرى خودشان، تنها یک «شب قدر» وجود دارد.
می توان اینگونه توضیح داد که اهالى هر نقطه، سال قمرى خود را بر حسب افق خاصّ آن نقطه از اوّل ماه محرّم آغاز مى کنند و پس از گذشتن چند ماه قمرى، ماه رمضان همان نقطه هم برحسب افق خاصّ آن جا آغاز مى شود و در این ماه، شب نوزدهم یا بیست و یکم و یا بیست و سوّم براى اهالى آن نقطه «شب قدر» است.این مطلب که اهالى هر نقطه، ایّام و اوقات مقدّس خود را باید با افق خاصّ آن نقطه تعیین کنند اختصاص به شب قدر نداشته، در سایر روزها و اوقات مقدّس اسلامى هم همین حساب وجود دارد; مثلا روز عید فطر و قربان در
اسلام روزهاى مقدّسى است و براى آنها عبادت ها و دستورهاى خاصّى وارد شده و هر کدام از این اعیاد هم در تمام سال بیش از یک روز نیست; این روز واحد را در کشورهاى مختلف اسلامى با تفاوت افقى که دارند با مراجعه به افق خاصّ هر کشور تعیین مى گردد و به این جهت در بسیارى اوقات - مثلا عید قربان در کشور سعودى - یک روز زودتر از
ایران و بعضى از کشورهاى دیگر آغاز مى شود.باید توجّه داشت که این حساب درباره «شب قدر» با مطالبى مانند این که فرشتگان در این شب نازل مى شوند منافاتى ندارد، زیرا تمام این جریان ها که حکایت از توسعه حرمت خاصّ الهى در این شب مى کند، براى اهالى هر نقطه اى در شب قدر خاصّ آن نقطه صورت مى گیرد.[4]
پی نوشت:
[1] . فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان براى (تقدیر) هر کارى نازل مى شوند. قدر،4
[2] . در آن شب هر امرى بر اساس حکمت (الهى) تدبیر و جدا مى گردد. دخان،4
[3] . ترجمه تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374،ج20، ص: 561-562
[4] . پاسخ به پرسش های مذهبی، آیت الله مکارم شیرازی، بخش ششم، تفسیر، سوال 9