چاپ

آریا بانو -
آیا فیلم‌ دفاع مقدسی کارگردان «رستاخیز» ساخته می‌شود؟
١٨٤
٠
صبح نو / در روزهای اخیر بنیاد روایت فتح از آقای احمدرضا درویش، کارگردان سینمای دفاع مقدس تقدیر و تشکر انجام داد. این اتفاق بازهم وضعیت درویش در سینمای ایران از زمان تولید «رستاخیز» تا به امروز را یادآوری کرد.
سید‌محمد‌یاشار نادری، رییس بنیاد فرهنگی روایت فتح به‌پاس 30 سال اهتمام و تلاش در تولید آثار ارزشمند در سینمای انقلاب اسلامی از احمدرضا درویش تجلیل کرد؛ اما این برای اهالی رسانه صرفاً خبر یک تقدیر ساده نبود. احمدرضا درویش به‌عنوان یکی از فیلمسازان مهم دو دهه اخیر سینمای ایران است که این روزها -لااقل در عرصه فیلمسازی- کم‌خبر است؛ اما مسیر درویش از گذشته تا به امروز چه بوده است؟ دغدغه او در فیلمسازی چه فضایی بوده است؟ گره کور اکران عمومی «رستاخیز» چیست؟ آیا قرار است فیلمساز مهمی مثل احمدرضا درویش از چرخه فیلمسازی سینمای ایران محو شود؟
تا«دوئل»
درویش در سال 1368 نخستین فیلم سینمایی خود با نام «آخرین پرواز» را کارگردانی کرد. درویش در سال 69 دومین اثر خود با نام «ابلیس» را کارگردانی کرد؛ فیلمی که فرم آن را می‌توان نقطه آغاز کارهای بعدی‌اش دانست. در سال 71 درویش با ساخت فیلم «آذرخش» ثابت کرد با ساختار فیلم‌های حادثه‌ای آشناست و می‌تواند راوی خوبی برای معضلات جامعه باشد. «کیمیا» در سال 1374 چهارمین اثر او بود که توانست نظر منتقدان را جلب کند. آن‌هایی که در سیزدهمین جشنواره فیلم فجر موفق شدند فیلم «کیمیا» ساخته احمدرضا درویش را تماشا کنند، همگی غافلگیر شدند. دو سال بعد یعنی در سال 1375 بار دیگر درویش یک فیلم جنگی با نام «سرزمین خورشید» را مقابل دوربین برد؛ فیلمی که بسیاری از منتقدان سینما آن را ادامه یا کامل‌کننده «کیمیا» دانستند. قهرمان «سرزمین خورشید» هم یک زن بود. درویش در سال 1378 فیلم متفاوت «متولد ماه مهر» با بازی بازیگرانی جوان اما حرفه‌ای چون محمدرضا فروتن و میترا حجار را مقابل دوربین برد. از سال 78 تا 81، حدود سه سال درویش در انزوا به سر می‌برد تا فیلمنامه «دوئل» را آماده کند. زمزمه‌هایی شنیده می‌شد که درویش قرار است عظیم‌ترین فیلم جنگی ایران را بسازد و عاقبت پروژه دوئل بدون هیچ اطلاع‌رسانی مطبوعاتی آغاز شد.
سیمرغ‌باران‌درفجر
اما مهم‌ترین فیلم درویش از جنبه‌های مختلف در سال 91 تولید شد. درویش «رستاخیز» را با موضوع قیام عاشوار ساخت. این فیلم پروداکشن عظیمی داشت و با سرمایه‌های مختلف شخصی ایرانی و خارجی ساخته شد. رستاخیز در سی‌و‌دومین دوره جشنواره فیلم فجر در 11 بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد و در نهایت در هشت بخش از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی برنده سیمرغ بلورین شد. البته رستاخیز در همان زمان موافقان و منتقدانی هم داشت که هرکدام دلایل خودشان را در این زمینه داشتند. حتی وزیر ارشاد وقت در اختتامیه جشنواره فجر جملاتی را در مدح این اثر ایراد کرده بود. پس از موفقیت رستاخیز در جشنواره پیش‌بینی می‌شد این اثر عاشورایی به زودی به اکران دربیاید اما از طرفی بودند کسانی هم که معتقد بودند رستاخیز به دلیل مشکلات محتوایی مسیر دشواری را برای اکران خواهد داشت. رستاخیز در تیر 1394 با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اکران عمومی درآمد؛ اما ساعاتی پس از آن در پی مخالفت برخی از علما با محتوای آن و به تصویر کشیدن چهره برخی از شخصیت‌های مذهبی، از پرده سینماها به پایین کشیده شد.
نمایش‌چهره«ماه»
احمدرضا درویش، کارگردان فیلم با اشاره به اینکه ساخت روز رستاخیز شانس بزرگ زندگی او بوده‌است، گفته بود برای ساخت روز رستاخیز 14 سال پیش زیر باران‌های دمشق عهد بسته بودم. پس از انتشار برخی از انتقادات، علی جنتی، وزیر وقت ارشاد به دفاع از فیلم پرداخت و تأکید کرد که رستاخیز از نظر تاریخی مشکلی نداشته و منطبق با تاریخ صحیح عاشورا تدوین شده‌ است؛ اما این پایان کار نبود! جنتی در همان ایام و در مراسم روز ملی سینما بازهم درباره رستاخیز صحبت کرد و البته این‌بار کمی احتیاط بیشتری به خرج داد! جنتی گفته بود: «...این فیلم از نظر محتوایی مشکلی ندارد، اما قبول کنید در کشوری دینی زندگی می‌کنیم و باید به نظر برخی مراجع تقلید هم که مخالف نمایش چهره حضرت عباس؟ع؟ هستند، احترام بگذاریم... ایشان برای رفع این مشکل گفت فقط باید یک هاله نور روی صورت بازیگر حضرت عباس ؟ع؟ بیندازد تا فیلم به نمایش درآید.» پس از این صحبت‌ها حالا نوبت سازندگان رستاخیز بود که پاسخ وزیر را بدهند. سازندگان این فیلم طی بیانیه‌ای رسمی توضیح دادند: «اصلاحیه مورد ادعای وزیر محترم (تاباندن هاله نور بر سیمای مبارک حضرت ابوالفضل العباس؟ع؟ به رغم مکاتبه انجام‌شده با سازمان سینمایی، تاکنون به صورت کتبی و رسمی به تهیه‌کننده فیلم فوق اعلام نشده است! در شرایطی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با پایین کشیدن این اثر عاشورایی از پرده اکران، همه مجوزهای قانونی اعم از پروانه‌های ساخت و نمایش و مسوولیت‌های حقوقی ناشی از آن را نادیده گرفته، بدیهی است که اعلام اصلاحیه از طریق رسانه‌ها و به‌طور شفاهی عاری از وجاهت قانونی است.»
تبعیدناخواسته
چند سال از دعوای اکران رستاخیز می‌گذرد و حتی ارشاد در مقطعی برای حل مشکل ترجیح داد با پاک کردن صورت مساله مبلغی را به سازندگان به عنوان جبران خسارت بپردازد تا ماجرا تمام شود؛ اما کدام فیلمساز در چنین جایگاه و فضایی وجود دارد که دغدغه‌اش ریالی باشد؟ وقتی فیلمسازی که در کارنامه حرفه‌ای‌اش نشان داده مسیرش اعتقادی است (با تمام انتقاداتی که می‌توان به آن وارد کرد) و برای دغدغه‌هایش فیلم می‌سازد، با عدم اکران فیلم‌اش آسیب جدی می‌بیند. درویش برای رستاخیز چند سال فکر و عمرش را گذاشته است. البته که به حساس‌ترین سوژه تاریخ شیعه ورود کرده و انتقادات قابل توجهی به فیلمش وارد است اما آیا این‌ها دلیل خوبی برای آرشیو کردن فیلمش است؟ چطور است که در یک دوره وزیر وقت ارشاد فیلم را فاخر می‌داند و سپس از اکرانش کوتاه می‌آید؟ مسوولان وقت ارشاد توپ را به زمین مراجع انداخته و گفته‌اند سازندگان رستاخیز نظر مثبت «تمام» مراجع را دریافت نکرده‌اند! آیا اصولاً چنین اتفاقی نه‌تنها درباره رستاخیز که در هر موضوعی عملی است؟ واقعاً می‌شود از تمام مراجع استعلام کرد و آیا اصلاً چنین کاری براساس قوانین و حتی عرف کشور منطقی است؟ قانون و شرع دو مرجع اصلی عمل در کشورمان است. در زمینه نظر مراجع عظام مگر این‌طور نیست که گاهی در یک موضوع خاص مثل موسیقی نظرات کاملاً متفاوتی وجود دارد؟ اما با توجه به نظر مستقیم یا غیرمستقیم حاکم‌شرع در تریبون‌ها و رسانه‌های عمومی عمل می‌شود. البته که هر فرد مسلمانی حق و وظیفه دارد در احکام شخصی‌اش به نظر مرجع محترم خود مراجعه کند؛ اما این باعث ساقط شدن حکم اصلی نمی‌شود.
حالا و پس از چند سال بحث و جدل در این زمینه و خاک خوردن رستاخیز در آرشیو سازمان سینمایی، وضعیت کارگردان این اثر در این سال‌ها قابل بررسی است. درویش قبلاً اعلام کرده بود که تا وقتی مشکل اکران رستاخیز حل نشود، فیلم دیگری نخواهد ساخت. او به حرفش عمل کرد اما گویا چند فیلمنامه را به تحریر درآورده است. یکی از مهم‌ترین آن‌ها «درخشش» است. چند سال پس از «دوئل» که داستان سقوط خرمشهر و مناطق جنوبی کشورمان را روایت می‌کرد، این‌بار احمدرضا درویش سراغ قصه آزادسازی‌اش رفته است؛ قصه‌ای که با توجه به سابقه درویش و همچنین سوژه‌اش قطعاً اثری بیگ‌پروداکشن و عظیم خواهد بود. فکرش را بکنید بالاخره کارگردانی پیدا شود که اراده ساخت فیلمی درباره یکی از مهم‌ترین حوادث معاصر کشور را داشته باشد. فکرش را بکنید در سوم خرداد به جای آنکه رسانه ملی به تکرار فصل پایانی سریال «در چشم باد» اقدام کند، می‌تواند یک فیلم سینمایی جدید به روی آنتن ببرد. فکرش را بکنید فیلمسازی که از نوجوانی تا به امروز جنگ را با گوشت و پوستش درک کرده، فیلمی بسازد که بشود به عنوان یک اثر تصویری در تاریخ معاصر کشورمان به آن رجوع کرد. اینکه چرا تا به امروز این اتفاق رخ نداده مساله پیچیده‌ای نیست. شما خودتان را جای یک کارگردان بگذارید. سال‌ها از عمرش را برای ساخت و سپس اکران فیلمش به میدان آورده اما نهایتاً نتیجه‌ای نگرفته است. حتی یک پاسخ مشخص به او داده نشده که موضوع اکران رستاخیز را فراموش کند. حالا چگونه بازهم به سراغ تولید فیلم عظیم دیگری برود؟ چه تضمینی وجود دارد که همان‌هایی که رستاخیزش را توقیف کرده‌اند به درخشش‌اش ایراد نگیرند؟ همان‌طور که گفته شد درویش و آثارش قابل نقد است اما اینکه به دست خودمان فیلمسازی معتبر و جدی را از چرخه تولید سینمای ایران کنار بگذاریم، اشتباهی بزرگ است که هرچه زمان می‌گذرد، بزرگتر هم می‌شود.