آریا بانو
در گفت وگوی گروه تحلیل ایرنا با جامعه شناسان
وقتی نبض اخلاق تند می زند
سه شنبه 22 اسفند 1396 - 11:26:33
بانو نیوز - تهران- چند سالی است که جامعه شناسان و روانشناسان نسبت به وقوع بحرانی به نام زوال اخلاق و تقلیل سرمایه های اجتماعی در جامعه هشدار می دهند؛ آیا به راستی جامعه ایران در سراشیبی اخلاق و سرمایه اجتماعی قرار گرفته است؟

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، تکرار هشدارهایی در باره کاهش سرمایه اجتماعی یا اعتماد عمومی نگرانی گسترده ای نسبت به آینده اخلاقی و اجتماعی جامعه ایران ایجاد کرده است. در تازه ترین بررسی مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری با محوریت شناسایی پنجاه ابَر بحران ایران در سال 1396، کاهش سرمایه اجتماعی از اصلی ترین این بحران ها در جامعه ایران خوانده شد.
نشانه های این ادعا در معضلاتی چون افزایش قتل و بزهکاری، طلاق و از هم گسستگی روابط خانوادگی، مصرف گرایی، سطحی نگری، اشاعه دروغ وکلاهبرداری، رواج خشونت، کاهش آستانه های تاب آوری، قانون گریزی، فردگرایی در زندگی ایرانیان بروز و ظهور یافته است. مهمترین نگرانی موجود این است که آیا به واقع سرمایه های اجتماعی و مولفه های اخلاقی که جامعه ایران به آن ها شهرت دارد، در حال رنگ باختن هستند؟ این هشدارها تا چه اندازه جدی است و به چه میزان جامعه را به سوی آنچه زوال اجتماعی خوانده می شود سوق خواهد داد؟ راهکارهای مقابله با آن چیست؟
«کامبیز مصطفی پور» و «شهلا کاظمی پور» دو تن از جامعه شناسان در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا به واکاوی این موضوع پرداختند.
** حرکت سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی در مسیر بحران؟!
مصطفی پور با تبیین پایه های ساختار اجتماعی در هر جامعه عنوان کرد: هر جامعه ای بر چهار ستون اجتماع، سیاست، فرهنگ و اقتصاد بنا شده است. موضوع مورد بحث اکنون ما به اجتماع بازمی گردد؛ ستونی که تغییر در آن به شکلی مستقیم با سایر حوزه ها در ارتباط است. تغییر در اقتصاد یا سیاست دارای پیامدهایی در عرصه های اجتماعی و فرهنگی است. بنابراین، جامعه ای که نظام اقتصادی آن دارای چالش شود، نشانه های آن در عرصه اجتماعی به شکل های بی اعتمادی و دروغ نمود خواهد یافت.
ساختار اجتماعی بر دو پایه نظام اجتماعی و اخلاق شکل گرفته است در صورتی که هر یک از این دو دچار اخلال شوند، آسیب هایی در کمین کارکرد جامعه خواهد بود.
از نگاه این جامعه شناس، نخستین مقوله ای که در این شرایط آسیب پذیر خواهد بود، مشارکت اعم از مشارکت های سیاسی و اجتماعی است. در این زمینه، گردش صحیح نخبگان و احساس موثر بودن رای و نظر افراد در تعیین سرنوشت کشور بر میزان مشارکت سیاسی آن ها اثرگذار خواهد بود.
مقوله بعدی اعتماد اجتماعی است که دارای سه بُعد عمومی، نهادی و فردی است. این مدرس دانشگاه با تبیین این مقوله به کاهش اعتماد در جامعه ایران اشاره کرد و گفت: بر اساس بررسی های جامعه شناختی اگرچه هنوز اعتماد فردی یعنی اعتماد به اعضای خانواده در سطح بالایی در جامعه وجود دارد اما اعتماد عمومی و نهادی خدشه دار شده است. با وجود این نمی توان ادعا کرد که زوال اجتماعی در جامعه رخ داده است اما شاخصه هایی وجود دارند که در صورت بی توجهی، وقوع چنین آینده ای برای جامعه ایران پیش بینی می کنند. اینکه از هر سه چک یک چک برگشت می خورد یا اینکه اعتماد در سطح جامعه به سطح فرزندان و پدر و مادر محدود شده است، همگی سنجه هایی هستند که از عدم اعتماد و اطمینان در جامعه حکایت دارند.
مصطفی پور در ادامه افزود: باورها و ارزش ها نیز از دیگر مقوله هایی است که در ارتباط با ساختار اجتماعی قابل بررسی است. مجموعه این مقوله ها نیز تحت عنوان سرمایه اجتماعی تعریف می شود که در حال حاضر به مقیاس قابل توجهی آسیب پذیر و نگران کننده شده است.
همبستگی، بی تفاوتی و بی تعهدی اجتماعی نیز در ذیل ساختار اجتماعی تعریف می شود که هر یک با کاهش چشم گیری در جامعه ایران رو به رو شده اند. گاهی این آسیب ها به نوعی دیگر مانند آنچه در نابسامانی در کمک به زلزله زدگان وجود داشت، خودنمایی می کند. خیل عظیمی از کمک های مردمی به واسطه سلبریتی ها وارد میدان شدند. بنابراین همبستگی اجتماعی به دلیل رهاشدگی آنگونه که باید کارکرد خود را نداشته است.
کاهش اعتماد میان مردم و دولت رخداد دیگری است که گریبان جامعه ایران را گرفته است. نحوه پاسخ مردم به درخواست دولت برای انصراف از یارانه در صورت بی نیاز بودن به آن یا اصرار مردم برای استفاده از اتومبیل شخصی در اوج آلودگی هوا، پاسخ روشی بر این ادعا است. با وجود این ها نمی توان گفت جامعه ایران به سوی زوال اجتماعی در حرکت است چراکه زوال یعنی فروپاشی.
این جامعه شناس در پایان نیز عمده دلیل بروز چنین آسیب هایی را جای خالی آموزش و نبود ضمانت های اجرایی حقوق شهروندی عنوان کرد.
** جای خالی آموزش
کاظمی پور با اشاره به این مساله که تحلیل مسائل فرهنگی در جامعه دو روی سکه نیستند که یک روی آن فرهنگ و روی دیگر زوال باشد، عنوان کرد: افراد بسیاری در جامعه ایران هنوز به موازین اخلاقی معتقد و پایبند هستند اما این به آن معنا نیست جامعه ای رو به پیشرفت داریم. بلکه این سطح از فرهنگ گاهی در همان سطح باقی می ماند و گاهی به دلیل وجود سلسله مراتب اجتماعی و فرهنگی تقلیل می یابد.
وی عمده ترین عامل بروز چنین آسیبی را نبود آموزش و انتقال فرهنگ به لایه های زیرین جامعه عنوان کرد و افزود: در دهه های 30 و 40 برخی مسائل فرهنگی جلوه های بارزتری داشتند که اکنون در میان نسل 60 و 70 رنگ باخته یا تغییر کرده اند. این به دلیل ورود فناوری و رشد سریع جوامع از منظر استفاده از شبکه های اجتماعی است. مسائل فرهنگی در همین راستا با تغییرات بسیار رو به رو شده اند. خلاء موجود به آموزش در استفاده از تکنولوژی ها بازمی گردد. جامعه مدرن بسیاری از عادت ها و آداب فرهنگی نسل های گذشته را نمی پسندد به این دلیل که جایگزینی برای آن ها وجود نداشته است.
این جامعه شناس تصریح کرد: این جایگزینی به این معنا نیست که یا به طور کلی الگو یا رفتار مدرن اعمال شود یا جوان از همان الگوهای قدیمی که نسل قدیم معتقد به آن بودند، تبعیت کند، بلکه مستلزم این است که فرهنگ هر فناوری نیز با آن وارد کشور شود همانند آنچه هنگام ورود خودرو به ایران رخ داد. این وسیله وارد شد اما فرهنگ آن خیر.
از این رو باید دهه های فراوانی برای فرهنگ سازی درباره رانندگی تلاش شود. اکنون نیز تلفن همراه و شبکه های اجتماعی وارد شده اند بی آنکه فرهنگ استفاده از آن را پیشتر آموخته باشیم. از این رو جوانان را به استفاده زیاد از این وسیله متهم می سازیم. انتقاد صرف سازنده نخواهد بود.
کاظمی پور راهکار حل معضلات فرهنگی را در آموزش عنوان کرد و گفت: باید در محیط های آموزشی و درون خانواده ها فعالیت های آموزشی تقویت شود. فیلم سازی با مضامین فرهنگی و نمایش آن در رسانه های ملی به دلیل استقبال بسیاری از خانواده ها راهگشا خواهد بود. این در حالی است که حتی در محیط های دانشگاهی نیز دانشجوها یا استادان با خود و دیگران نامهربان هستند. باید بدانیم که رفتارهای فردی به شکلی مستقیم بر فرهنگ جمعی اثر گذار بوده و باعث کندی در رشد فرهنگ می شوند.
وی افزود: باید اولویت نخست مردم و سیاست گذاران آموزشی کاهش افکار و رفتارهای منفی نخست نسبت به خود و سپس به دیگری قرار گیرد. فردی که نسبت به خود خشمگین است و همواره کلمات منفی به کار می برد در برابر دیگران نیز اینگونه خواهد بود.
آنچه از گفته جامعه شناسان برمی آید نشان می دهد که اگر چه مفاهیمی چون مشارکت، اعتماد، همبستگی و فرهنگ در جامعه ایران با اخلال مواجه شده اند، اما نمی توان ادعا کرد که این جامعه به سوی زوال در حرکت است بلکه با تلاش بیشتر در حوزه آموزش و فرهنگ سازی می توان بار دیگر سرمایه های اجتماعی را تقویت کرد و قطار فرهنگ را در مسیر پیشرفت و ارتقا قرار داد.
پژوهشم** 9283**3050**
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل، گزارش و پژوهش های خبری ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.

http://www.banounews.ir/fa/News/37303/وقتی-نبض-اخلاق-تند-می-زند
بستن   چاپ