بزرگنمايي:

پوكي استخوان يا استئوپروز از ديرباز وجود داشته ولي زياد مورد توجه قرار نمي‌گرفت به دليل اين‌كه علائم خاصي به غير از شكستگي استخوان در موارد پيشرفته از خود نشان نمي‌دهد.

استخوان بافت زنده‌اي است كه از دو لايه داخلي و خارجي تشكيل شده است. لايه داخلي ضخيم بوده و از شبكه‌هاي محكمي تشكيل شده كه توده استخواني را ايجاد مي‌كند. در بدن انسان استخوان‌ها به طور مرتب ساخته شده و از بين مي‌روند. البته سرعت اين روند در تمام عمر فرد يكسان نيست؛ به طوري كه توده استخواني در سنين 20 تا 30 سالگي به حداكثر ميزان خود مي‌رسد و سپس به تدريج كاهش مي‌يابد.

حداكثر توده استخواني در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل ارثي، تغذيه، فعاليت بدني و شيوه زندگي در طول دوره رشد بستگي دارد.

اگر ميزان تخريب استخوان بيش از ساخته شدن آن باشد، فضاهاي بين شبكه‌هاي داخلي استخوان بزرگ مي‌شوند و اصطلاحا پوكي استخوان اتفاق مي‌افتد. در اين وضعيت، استخوان ضعيف شده و با كوچك‌ترين ضربه دچار شكستگي مي‌شود. اين پديده در سنين سالمندي شايع بوده اما با اقدامات ساده‌اي مي‌توان آن را به تاخير انداخت يا شدت آن را كاهش داد.

علامت پوكي استخوان چيست؟
اهميت پوكي استخوان در اين است كه اغلب تا زمان شكستگي استخواني علامتي ندارد. ستون فقرات، استخوان ران، لگن، ‌مچ دست و انتهاي ساعد به ترتيب شايع‌ترين محل‌هايي هستند كه در اثر پوكي استخوان دچار شكستگي مي‌شوند. بسياري از شكستگي‌هاي ستون فقرات فقط با درد شديد پشت همراه هستند و علامت ديگري ندارند. انحراف ستون مهره‌ها در اثر جوش خوردن خودبخودي‌ آن‌ها مي‌تواند از علايم اين بيماري باشد.

پوكي استخوان، بيماري خاموشي است
اين بيماري بزرگ‌ترين دغدغه خانم‌ها براي روزهاي ميانسالي است.مشکلي که دير يا زود سراغ همه ما را خواهد گرفت. بنابراين خود را آماده مقابله کنيد.

پوكي استخوان «بيماري خاموش» ناميده مي‌شود زيرا علائم باليني نداشته و در صورت پيشگيري و درمان نكردن پيشرفت مي‌كند و اولين بار خود را با عوارض جانبي كه همان شكستگي استخوان و حتي گاهي مرگ است نشان مي‌دهد. در حالي كه اين بيماري ناتوان‌كننده، در مراحل اوليه قابل تشخيص، پيشگيري و درمان است.

پوكي استخوان بيماري‌اي است كه با كاهش توده استخواني و تغيير ساختمان ميكروسكوپي استخوان، منجر به افزايش شكستگي استخوان و افزايش ريسك شكستگي (نه لزوما بروز شكستگي) مي‌شود.

براي پيشگيري از پوکي استخوان, از منابع كلسيم و ويتامين «د» به اندازه كافي استفاده كنيد

خانم‌ها بيشتر در خطر هستند
در سنين بالاي 50سال ريسك شكستگي‌هاي شايع از پوكي استخوان در استخوان بالاي پا، مهره‌هاي كمر و انتهاي استخوان ساعد افزايش پيدا مي‌كند كه در خانم‌ها 40درصد و در آقايان 12درصد است.

مطالعات اوليه واحد استئوپروز مركز تحقيقات روماتولوژي دانشگاه تهران نشان مي‌دهد كه متأسفانه دانسيته استخوان (تراكم استخوان) در ايرانيان نسبت به استانداردهاي بين‌المللي كمتر است.

به‌طوري كه در خانم‌ها اين دانسيته در ستون فقرات 5/6 درصد و استخوان بالاي پا 4/5 درصد پايين‌تر است و در آقايان اين كاهش در ستون مهره‌ها به طور متوسط 8/13 درصد و در استخوان بالاي پا 6/4 درصد است.

پوكي استخوان چگونه منجر به شكستگي مي‌شود؟
حدود 5 درصد زمين خوردگي‌ها منجر به شكستگي مي‌شوند. مسلما استخوان‌هايي كه استحكام كافي براي حفظ تعادل بدن را نداشته باشند، براحتي متعاقب نيروهاي جزيي مثل زمين خوردن و يا سقوط از پله دچار شكستگي مي‌شوند. به همين دليل شايع‌ترين علت شكستگي‌هاي ناشي از پوكي استخوان، سقوط و زمين خوردن است. عواملي مانند موانع محيطي، نور كم، اختلال بينايي، فراموشي، استفاده از داروهاي خواب‌آور در افزايش احتمال سقوط و شكستگي نقش دارند.

سيکل‌هاي قاعدگي را کنترل کنيد
در ميان هورمون‌هاي زنانه استروژن عاملي است كه باعث تحريك و جذب كلسيم از روده‌ها مي‌شود و پروژسترون مانع از اثر تركيبات كورتون‌دار بر بدن مي‌شود و تركيب استخوان‌سازي را بيشتر مي‌كند.

توده استخواني در خانم‌ها به وضعيت سيكل‌هاي قاعدگي بستگي دارد. شروع زودرس قاعدگي باعث افزايش توده استخواني و تاخير آن موجب كاهش توده استخواني مي‌شود.

قاعدگي نامنظم كاهش توده استخواني را به دنبال دارد پس كنترل سيكل‌هاي قاعدگي مرتب از ضروريات است.

قاعدگي نداشتن به مدت يك‌سال يائسگي محسوب مي‌شود اما اگر خانمي اقدام به برداشتن تخمك‌ها كند، بعد از2 ماه يائسه محسوب مي‌شود كه شروع پوكي استخوان را به‌دنبال دارد

ورزش باعث افزايش توده استخواني مي‌شود و از پوکي استخوان جلوگيري مي کند

چه عواملي ايجاد كننده پوكي استخوان هستند؟
- سن: با بالا رفتن سن، تراكم استخوان در هر دو جنس به تدريج كاهش مي‌يابد؛ به طوري كه از حدود 40 سالگي نيم تا يك درصد در سال كاهش مي‌يابد.

- جنس: پوكي استخوان در زنان به دليل كم بودن توده استخوان و پديده يائسگي شايع‌تر است. زنان در هر سني 4 تا 5 برابر مردان دچار شكستگي استخوان مي‌شوند.

- يائسگي و كاهش هورمون‌هاي جنسي: هورمون‌هاي جنسي نقش مهمي در استحكام استخوان‌ها دارند. بنابراين هر عاملي از جمله يائسگي كه باعث كم شدن اين هورمون‌ها شود پوكي استخوان را تسريع مي‌كند.

- سابقه فاميلي: در صورت سابقه شكستگي در بستگان نزديك (پدر، مادر، خواهر و برادر)، احتمال ابتلا به شكستگي تا دو برابر افزايش مي‌يابد.

- نژاد و عوامل ارثي: نژاد آسيايي و افرادي كه پوست و موي روشن دارند بيشتر در معرض پوكي استخوان هستند.

- جثه بدني: استخوان بندي ظريف و جثه كوچك‌تر موجب افزايش احتمال پوكي استخوان مي‌شود.

- بيماري‌هاي همراه: برخي بيماري‌ها مانند بيماري‌هاي مزمن كبد و كليه، ديابت نوع 1، افزايش هورمون تيروئيد و پاراتيروئيد، اختلالات هورمون‌هاي جنسي، اسهال مزمن و اختلالات سوء جذب، بي‌اشتهايي عصبي، پيوند اعضا و برخي سرطان‌ها باعث افزايش احتمال ابتلا به پوكي استخوان مي‌شوند.

- مصرف داروها: مصرف طولاني مدت داروهاي حاوي كورتون، داروهاي ضد صرع و داروهايي كه براي درمان بيماري‌هاي تيروئيد مصرف مي‌شوند؛ موجب بروز پوكي استخوان مي‌شود. اين دسته داروها حتما بايد با تجويز پزشك و در صورت نياز با مكمل‌هاي دارويي مانند كلسيم و ويتامين «د» مصرف شوند.

- مصرف دخانيات و الكل: مصرف دخانيات شامل سيگار، قليان، پيپ و چپق موجب اختلال در جذب كلسيم و ساخت استخوان، يائسگي زودرس، كاهش وزن و تخريب هورمون‌هاي جنسي مي‌شود كه به تسريع پوكي استخوان مي‌انجامد. مصرف الكل نيز با كم كردن فعاليت سلول‌هاي سازنده استخوان موجب پوكي استخوان مي‌شود.

چگونگي پيشگيري از پوكي استخوان
- قرار گرفتن در معرض نور مستقيم آفتاب به دريافت ويتامين‌ «د» كمك مي‌كند.

- از منابع كلسيم و ويتامين «د» به اندازه كافي در رژيم غذايي خود استفاده كنيد.

- از مصرف دخانيات به هر شكل (سيگار و قليان) خودداري كنيد.

- ورزش مستمر و مناسب را در برنامه زندگي خود بگنجانيد.

- غلات، لبنيات، حبوبات، سبزي، ماهي و ميوه را در رژيم غذايي خود بگنجانيد. مصرف روزانه 3 ليوان شير يا ماست كم چرب (يا دو قطعه پنير بجاي هر ليوان شير) مي‌تواند كلسيم مورد نياز روزانه بدن را تامين كرده به سلامت استخوان‌ها كمك مي‌كند.

- از مصرف نوشابه يا قهوه خودداري كرده و دوغ كم نمك را جايگزين آن كنيد. روزانه 8-6 ليوان آب بنوشيد.

- ماهي‌ها، جگر و تخم مرغ منابع غذايي حاوي ويتامين «د» هستند. از آنها در برنامه هفتگي غذايي خود استفاده كنيد.

اگر قادر به انجام انواع ورزش‌ها نيستيد حداقل سه بار در هفته به مدت 30-20 دقيقه پياده روي كنيد. پياده روي بهترين جايگزين براي انواع ورزش‌ها جهت جلوگيري از پوكي استخوان است.