بزرگنمايي:

آریا بانو -
روش‌های کاربردی تشخیص روغن سالم از ناسالم
٩٤
٠
خراسان / روغن ها و چربی های خوراکی سهم قابل توجهی از رژیم غذایی انسان را تشکیل می دهند و بیش از 90 درصد روغن های خوراکی تولیدی در جهان، به عنوان غذا یا جزئی از فرمولاسیون فراورده های غذایی استفاده می شوند.ویژگی های روغن ها و چربی هایی که در تغذیه انسان به کار می رود باید به گونه ای باشد که سلامت مصرف کننده را تهدید نکند بنابراین توجه به کیفیت روغن یا محصولات حاوی روغن های خوراکی از اهمیت فراوانی برخوردار است. تشخیص دقیق و صحیح این نوع تقلبات، نیاز به روش های دستگاهی و آزمایشگاهی دارد اما در برخی موارد روش های ساده ای وجود دارد که مصرف کننده می تواند با به کارگیری آن ها با احتیاط بیشتری از روغن استفاده کند که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می شود.
روغن ها و چربی ها زیرمجموعه ای مهم از لیپیدها هستند که تفاوت آن ها در مایع یا جامد بودن آن ها در دمای محیط است. چربی ها به طور معمول منشأ حیوانی دارند و به صورت جامد هستند در حالی که روغن ها، منشأ گیاهی دارند و به صورت مایع هستند.ترکیب اصلی روغن ها تری آسیل گلیسرول و از لحاظ تنوع و توزیع اسیدهای چرب در روغن های مختلف متفاوت است. با وجود این، برخی ریزمغذی ها مانند ترکیبات فنولی، استرول ها، ویتامین های محلول در چربی و غیره، آن ها را از یکدیگر متمایز می کند.
یکی از نمونه های رایج تقلب در روغن، جایگزین کردن روغن ارزان قیمت با روغن های گران قیمت است. برای مثال روغن های گیاهی مانند کلزا، سویا، آفتاب گردان یا کانولا جایگزین روغن زیتون یا نارگیل می شوند یا ممکن است به صورت مخلوط با هم و به نام روغن زیتون یا نارگیل خالص به فروش برسند.
روغن زیتون
روغن زیتون سالم، رنگ سبز یا زرد مایل به سبز دارد در حالی که اغلب روغن های گیاهی تصفیه شده، رنگ زرد دارند. همچنین از روغن زیتون سالم بوی میوه یا علف تازه استشمام می شود. موارد ذکر شده قابل اطمینان نیست چون می توان با اضافه کردن برخی افزودنی ها به روغن های گیاهی مانند رنگ یا اسانس، این تشابه را ایجاد کرد. یکی از بهترین روش ها برای تشخیص روغن زیتون سالم درک احساس تلخی، تندی و تیزی پس از چشیدن آن است چرا که روغن های گیاهی دیگر این احساس را به وجود نمی آورند.
روغن نارگیل
به منظور تشخیص روغن نارگیل خالص نیز می توانید آن را در ظرف شیشه ای بریزید و به مدت 30 دقیقه در یخچال (نه فریزر) قرار دهید. اگر روغن نارگیل خالص باشد، پس از این مدت همه آن جامد و یک دست خواهد شد؛ در غیر این صورت، لایه جداگانه مایع روی سطح تشکیل می شود.
روغن پالم
از تقلبات رایج دیگر، جایگزین کردن روغن های ارزان قیمت مانند روغن های گیاهی هیدروژنه یا روغن پالم با چربی شیر در فراورده های لبنی مانند کره، خامه و پنیر پیتزاست. مصرف روغن های گیاهی هیدروژنه به دلیل وجود اسیدهای چرب ترانس که به طور معمول طی فرایند هیدروژناسیون تشکیل می شود، توسط سازمان غذا و داروی آمریکا از سال 2018 ممنوع شده است اما در ایران هنوز توسط بعضی از کارخانه ها مصرف می شود. اسیدهای چرب ترانس خطر بیماری های قلبی و انسداد رگ ها را حتی بیش از چربی های حیوانی تشدید می کند. این موضوع علاوه بر آثار مضر بر سلامت مصرف کننده، در صورتی که روی برچسب ماده غذایی در فهرست اجزای تشکیل دهنده ذکر نشود، تقلب محسوب می شود. آثار نامطلوب ناشی از جایگزین کردن روغن پالم با چربی شیر به مراتب کمتر از روغن های گیاهی هیدروژنه با محتوای بالای اسیدهای چرب ترانس است که در بسیاری کشورها مرسوم است اما ذکر آن در ترکیب اجزای تشکیل دهنده روی برچسب محصول به منظور آگاهی مصرف کننده ضروری است. روغن پالم به دلیل وجود اسیدهای چرب اشباع بالا، خطر بیماری های قلبی-عروقی را افزایش می دهد که البته این مطلب درباره خود چربی شیر نیز صادق است.
روغن های سرخ کردنی
یکی دیگر از نگرانی های مصرف کنندگان در خصوص تشخیص کیفیت روغن های سرخ کردنی است. روغن های سرخ کردنی پایداری و مقاومت بیشتری نسبت به روغن های مایع دارد و برای فرایندهای پخت و پز استفاده می شود. به منظورافزایش مقاومت روغن های گیاهی درمقابل حرارت های بالا ومناسب کردن آن ها به عنوان روغن سرخ کردنی، ممکن است از مخلوط روغن ها با محتوای پایین اسیدهای چرب غیراشباع یا چندغیراشباعی استفاده یا روغن ها به طور جزئی هیدروژنه شود.روش دیگر مخلوط کردن آن با روغن پالم یا روغن های حیوانی است. شایان ذکر است به منظور آگاهی مصرف کننده، ذکر اجزای تشکیل دهنده روغن سرخ کردنی روی برچسب آن ضروری است.
برای تشخیص وجود روغن نباتی جامد یا روغن پالم در روغن سرخ کردنی، کافی است روغن به مدت چند ساعت در یخچال قرار داده شود. بخش جامد ته نشین شده در کف بطری یا کدورت ایجاد شده در روغن می تواند بیانگر وجود روغن هیدروژنه یا روغن پالم در روغن سرخ کردنی باشد. البته در بطری های کدر این موضوع قابل تشخیص نیست و در این موارد لازم است ظرف روغن را ابتدا به خوبی تکان دهید و سپس بخشی از محتویات آن به لیوان یا ظرف شیشه ای منتقل و در داخل یخچال قرار داده شود.موارد ذکر شده برخی از روش های اولیه تشخیص کیفیت روغن برای مصرف کننده بود اما این روش ها بسیار ساده و ابتدایی و برای احتیاط اولیه مصرف کننده مناسب است در حالی که تشخیص کیفیت و تقلبات در روغن ها و چربی ها به آزمون های پیشرفته و دستگاهی نیاز دارد.
از لحاظ ظاهری تشابه زیادی بین روغن های گیاهی وجود دارد و تشخیص این تمایز برای مصرف کننده در بسیاری موارد مشکل است و نیاز به روش های آزمایشگاهی و دستگاهی دارد.
نویسنده: دکتر مرضیه نیازمند/ متخصص علوم غذایی از پژوهشکده صنایع غذایی