بزرگنمايي:

آریا بانو -
7 پایتخت‌ ادبی دنیا از شیراز تا آکسفورد 7
k ١.٢
١
لست سکند / مسافرانی که عاشق مطالعه هستند، به جای اینکه کتاب را در چمدان جا بدهند، با خود حمل کنند و داخل قطار یا به محض رسیدن به ساحل، آن را باز کنند تا عطش ناشی از علاقه‌شان به ادبیات را سیراب کنند، می‌توانند کار بهتری انجام بدهند. به جای این، می‌توانند سفری متناسب با سلیقه ادبی خودشان ترتیب بدهند و از مناطق داستان‌های مورد علاقه‌شان دیدن کنند یا مثلا به جاهایی بروند که نویسندگان مورد نظرشان اولین الهام خلق دنیای رمان را دریافت کرده‌اند. بعضی شهرها، اصلا برای بازدید عاشقان ادبیات خلق شده‌اند؛ از آکسفورد و شبح‌های جی. آر. آر. تالکین گرفته، تا رویاپردازی درباره شاهکار داستایوفسکی، در خیابان‌های سن پترزبورگ یا خواندن حافظ در شیراز.
این شما و این بعضی از بهترین شهرهای دنیا، برای افرادِ عشق کتاب:
1- ادینبورگ، اسکاتلند
ادینبورگ، اولین شهری بود که در سال 2004، به عنوان شهر ادبیات یونسکو ثبت شد و علاوه بر این، ادینبورگ، خانه بعضی از معروف‌ترین نویسندگان اسکاتلند مثل سِر آرتور کانن دویل، خالق شرلوک هولمز و سر والتر اسکات، نویسنده آیوانهو و ... به حساب می‌آید. بنای یادبود اسکات که درست در خیابان شلوغ Princes واقع شده و فاصله بسیار کمی با قصر ادینبورگ دارد، یکی از شاخصه‌های برجسته و مهم این شهر است. شاید تا به حال اثری از اسکات نخوانده باشید، اما حتما اسم معروف‌ترین نویسنده‌ای را که نامش همواره با نام ادینبورگ همراه است، شنیده اید: جی. کی. رولینگ. طرفداران هری پاتر، حتما دوست دارند در "خانه فیل" توقفی بکنند؛ جایی که به عنوان محل تولد هری پاتر، شناخته می‌شود و سراسر دیوارهای حمامِ آن با نقاشی‌های دیواری هری پاتر پوشانده شده است.
برای اینکه تصویر جامع‌تری از تاریخ ادبیات ادینبورگ داشته باشید، می‌توانید به تماشای موزه نویسندگان بروید یا یک تور پیاده با راهنما بگیرید که شما را به دیدن تمام مناطق مرتبط با اسطوره‌های ادبی شهر ببرد. در این مسیر، کافه‌ها، بارها و سایر جاهایی را خواهید دید که به نوعی، الهام بخش نویسندگان بسیاری بوده‌اند؛ از اسکات و استیونسون، تا جی. ام. بری، ایان رَنکین و الکساندر مک‌کال اسمیت.
و اگر اتفاقا در ماه آگوست، در ادینبورگ بودید، حتی می‌توانید به فستیوال جهانی کتاب ادینبورگ هم برسید، که از 10 تا 26 آگوست برگزار می‌شود. این فستیوال، به خاطر اینکه بیش از 1000 نویسنده و متفکر از سراسر دنیا را گرد هم می‌آورد، به عنوان "بزرگ‌ترین جشن عمومیِ کلمات نوشته شده در دنیا" ثبت شده‌است.
2- بوئنوس آیرس، آرژانتین
با ظهور خوانندگان الکترونیکی، انواع کتاب‌فروشی‌ها آرام آرام و به غمگینی هرچه تمام‌تر، به فراموشی سپرده شده‌اند. اما در بوئنوس آیرس، سنت مطالعه کتاب‌های کاغذی، به همان خوبی گذشته برقرار است. این شهر، به ازای هر 1000 ساکن، 23 کتاب‌فروشی دارد و این، یعنی رتبه سومِ دنیا پس از ملبورن و لیسبون. یک تور کتابفروشی در بوئنوس آیرس وجود دارد که مختص طرفداران ادبیات است. به خصوص دیدن El Ateneo Grand Splendid، هم در برنامه این تور هست؛ جایی که زیباترین نمونه در جهان است. فضایی به وسعت 2050 مترمربع، با سقفی نقاشی شده، سِنی با پرده‌های قرمز و جایگاه شنوندگان که در ابتدای ساختش در سال 1919، مرکزی برای اجرای رقص تانگو بوده و بعدها در سال 2000، به یک کتاب‌فروشی بزرگ تغییر کاربری داده است.
این شهر، همچنین، به عنوان خانه نویسندگانی با شهرت جهانی شناخته می‌شود؛ افرادی مانند خورخه لوئیس بورخس، خولیو کارتازار، روبرتو آرلت و آدولفو بیوی کازارِس. میراث و سنت این افراد، هر ساله با برگزاری نمایشگاه کتاب بوئنوس آیرس زنده نگه داشته می‌شود؛ نمایشگاهی که 20 روزِ تمام برپاست و سرشار است از مطالعه، ورک شاپ و کارگاه، معرفی کتاب و کنفرانس. نمایشگاه امسال، از 25 آوریل شروع می‌شود و در 13 می به پایان می‌رسد.
3- شیراز، ایران
ایران، به عنوان یکی از پایتخت‌های ادبی دنیا شناخته نمی‌شده، و این احتمالا به خاطر تعصبات غربیِ موجود است. اما حقیقت این است که سنت‌های ادبی ایران، به هزاران سال پیش برمی‌گردد. شاعران پارسی زبانی چون ابوالقاسم فردوسی، خواجوی کرمانی، سعدی و حافظ، در تاریخ و فرهنگ ایران جایگاه بسیار مهمی دارند. مقبره حافظ، سعدی و خواجوی کرمانی، در شیراز واقع شده و این مقبره‌ها – به‌خصوص مقبره حافظ- مناطق بسیار محبوب و پرطرفداری هستند. مقبره حافظ، در مرکز یک باغ ساخته شده و همواره توجه بسیاری از افراد، چه محلی و چه گردشگر را به خود جلب می‌کند.
شیراز، که با توجه به جایگاهش، به عنوان "شهر شعر و ادب" شناخته می‌شود، در سال 2006، توسط سازمان ملل، پس از ادینبورگ، کاندیدای دوم شهر ادبیات سال شد.
4- سن‌پترزبورگ، روسیه
هرکس که طرفدار ادبیات روسیه باشد، ولو اینکه خودش هرگز به سن پترزبورگ نرفته باشد، حتما با آن آشناست. این شهر، جایی است که راسکول نیکوف (قهرمان داستان جنایت و مکافات اثر داستایوفسکی) در جنایت و مکافات، با اخلاقیات دست به گریبان بود، جایی که بینی یک افسر معروف، در رمان سوررئال نیکلای گوگول، از صورتش جدا شد و جایی که ورونسکی و آناکارنینا، عشق ممنوع خود را آغاز کردند. از داستایوفسکی گرفته تا ناباکوف، سن پترزبورگ، نه تنها خاستگاه برخی از بزرگ‌ترین داستان‌های دنیاست، بلکه زادگاه بسیای از نویسندگان بزرگ هم هست.
با توجه به تاریخ ادبی غنی این شهر، تورهای بسیاری برای گشت و گذار و بازدید از اجتماعات و انجمن‌های ادبی آن وجود دارد. مثلا توری که با محوریت داستایوفسکی برگزار می‌شود، قبل از ورود به دنیای واقعی که بعدا پس‌زمینه رمان‌های او قرار گرفته، در محل‌های کلیدی و مهمی مانند محل تولد و کار او توقف می‌کند. حتی جایی به نام منطقه داستایوفسکی وجود دارد که در واقع مجموعه‌ای است از محدوده‌های نزدیک به میدان Sennaya، که کارهایی از خود او را همراه دارد. تورهای دیگری هم وجود دارد که به کشف دنیاهای پوشکین، گوگول، برادسکی و دیگران می‌پردازد و بازدیدکنندگان را به سفری به درون الهامات زیباشناسانه آثار این هنرمندان می‌برد. موزه پوشکین، حتما یکی از علایق خاص هر هوادارِ ادبیات روسیه خواهد بود، چرا که جایی است که این نویسنده مشهور، تا زمانی که در یک دوئل کشته شد، در آنجا زندگی می‌کرد.
5- بوستون، ایالات متحد آمریکا
بوستون، از نقطه آغازین ایالات متحده آمریکا، همواره قلب ادبیات و صحنه‌ رخدادهای فرهنگی کشور بوده است. معروف است که نویسندگان کلاسیک آمریکا، برای نوشتن و بحث درباره آثارشان در کتاب‌فروشی‌های بوستون دور هم جمع می‌شدند. به‌ویژه ناتانئیل هاوثورن، الیور وندل هولمز، هنری وادس‌وُرث، لانگ فلو و رالف والدو امرسون، به خاطر همکاری‌شان با Old Corner Bookstor بسیار معروف بودند. یکی از قدیمی‌ترین ساختمان‌های آجری بوستون، سابقا محل انتشار آثار برخی از مشهورترین نویسندگان قرن نوزدهم بوده‌ است.
این شهر، به عنوان زادگاه مدرسه ادبی بوستون نیز شناخته می‌شود؛ یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین کتابخانه‌های مستقل کشور که در سال 1807 ساخته شده‌است. کتابخانه عمومی بوستون، به خاطر اینکه اولین کتابخانه رایگان آمریکا بوده همیشه مورد توجه است. دوستداران ادبیات، پاییز هر سال، برای شرکت در فستیوال کتاب بوستون گرد هم می‌آیند؛ فستیوالی که میزبان نویسندگان آثار پرفروش و کتاب‌خوان‌هاست و کارگاه‌های متعددی در آن برگزار می‌شود. فستیوال کتاب امسال، در 19 و 20 اکتبر برپا خواهد شد.
6- دوبلین، ایرلند
جای تعجب ندارد که یکی از مهم‌ترین مکان‌های دوبلین، کتابخانه باشد. کتابخانه کالج ترینیتی، جدا از زیبایی‌های ظاهری، خانه بعضی از آثار ادبی کهن و ارزشمند دنیاست - معروف‌ترین آنها نسخه خطی و درخشان Book of Kells، متعلق به قرون وسطی است. تجلیل از اسطوره‌های ادبیات دوبلین، به شکل پلاک،‌ سردیس و بناهای یادبود، طراحی و در جای جایِ خیابان‌های شهر نصب شده است. یک موزه نویسندگان هم در میدان Parnell وجود دارد که با مجموعه بزرگی از آثار ادبیِ اسکار وایلد، جیمز جویس، برندان بیهان و دبلیو. بی. یاتس به تاریخ غنی ادبیات دوبلین تقدیم شده است. همچنین، مرکزی به نام Dublin Literary Pub Crawl هم هست، برای کسانی که ترجیح می‌دهند تاریخ ادبیات را با نوشیدنی‌های ایرلندی ترکیب کنند.
نویسنده‌ای که نامش با نام دوبلین نزدیک‌تر از همه است، کسی نیست به جز جیمز جویس و در همین رابطه، تورهای متعددی برای تماشای شهر، از دید شخصیت‌های مخلوق جیمز جویس وجود دارد. احتمالا معروف‌ترینِ آنها تور پیاده‌روی است، که از شخصیت اولیس الهام گرفته و از Palace Bar شروع و به داروخانه Sweny ختم می‌شود.
7- آکسفورد، انگلستان
اگر کتابخانه‌ها عضو حیاتی هر شهر ادبی واقعی باشند، آکسفورد نسبت به سایر کتابخانه‌ها بیشتر شبیه یک قلب تپنده است. با اینکه این شهر کوچک، بیش از 100 کتابخانه دارد، اما هیچ چیزِ مرتبط به ادبیاتی، وجود ندارد که نتوانید در کتابخانه آکسفورد ببینید و درباره‌اش بدانید. فقط کتابخانه بودلین، بیش از 12 میلیون جلد کتاب دارد و هر روز حدود 1000 جلد کتاب جدید دریافت می‌کند. کتابخانه‌های آکسفورد در همه جور شکل و شمایلی یافت می‌شوند؛ از ساختمان‌های معاصر گرفته تا کلیساهای قرن دوازدهمی.
با توجه به فراوانی کتاب در شهر، تعجبی ندارد که آکسفورد بعضی از بزرگ‌ترین نویسنده‌های دنیا را تحویل جوامع ادبی داده‌ باشد. نویسنده ارباب حلقه‌ها، جی. آر. آر. تالکین، دانش آموخته کالج اکسترِ آکسفورد است، که بعدا برای کار و زندگی به این شهر برگشت و بیشتر عمر خود را در همین جا گذراند. کلایو استیپلز لوئیس (C.S. Lewis) نویسنده نارنیا (The Chronicles of Narnia) دوست نزدیک اوست و فارغ‌التحصیل کالج همین دانشگاه است. اسکار وایلد، دانشجوی کالج ماگدالن و لوئیس کارول نویسنده آلیس در سرزمین عجایب، در کالج کلیسای مسیحیت، در رشته ریاضی تحصیل کرده‌ بود.
فهرست نویسندگان مشهور، روشنفکران و سیاست‌مدارانی که همگی دست‌پرورده آکسفورد هستند، به شکل باور نکردنی طولانی است اما Inkling ها از بقیه جدا می‌شوند. Inkling ها، یک گروه غیر رسمی ادبی متشکل از نویسندگان آکسفورد بود، که در سال 1930 تشکیل شد و افراد این گروه، مرتبا در جایی به نام Eagle and Child Pub دور هم جمع می شدند و درباره کارها و آثارشان با هم بحث می کردند. تالکین و لوئیس، از اعضای معروف این گروه بودند، اما از سایر افراد می‌توان به اووِن بارفیلد، هوگو دایسون، رابرت هاروارد، لرد دیوید سسیل و چارلز ویلیامز اشاره کرد. حتی عکسی هم از تمام اعضای گروه وجود دارد که به دیوار آویزان شده است.