بزرگنمايي:

بانو نيوز -

هفته نامه جامعه پويا/ طرح صندوق آتيه فرزندان، حذف محروميت ها براي فرزند چهارم به بعد، اهداي سکه به مادراني که صاحب فرزند شوند، افزايش طول مرخصي زايمان، پرداخت پاداش اولاد به صورت پله کاني و...؛ اينها تنها بخشي از سياست هايي است که در سال هاي اخير در راستاي تشويق جامعه به فرزندآوري و افزايش جمعيت به اجرا گذاشته شد. سياست هايي که در عمل به افزايش انگيزه خانوارها براي فرزندآوري نينجاميده است؛ اين را برآوردهاي آماري از تداوم روند رشد منفي جمعيت نشان مي دهد.
در کنار عواملي همچون تغيير سبک زندگي و افزايش سن ازدواج و باروري، بايد به تاثير مسائل اقتصادي در کاهش نرخ رشد جمعيت و تمايل نداشتن افراد به داشتن فرزندان بيشتر توجه داشت. شايد در گذشته ايراني ها باور داشتند «هر نوزادي که به دنيا مي آيد روزي خود را هم مي آورد»، اما امروز اين باورها جاي خود را به نگراني هايي از جنس گذران معيشت و رفاه خانوارها داده است.
همواره درخصوص ارتباط ميان بهبود برخي شاخص هاي اقتصادي با نرخ زاد و ولد، برآوردهاي مختلف مطرح شده که تقريبا همگي اين برآوردها بر اثرپذيري مستقيم نرخ زاد و ولد از شرايط اقتصادي کشورها تاکيد داشته است.
نتايج برآوردهاي صورت گرفته درباره تاثير بحران اقتصادي اروپا در نرخ زاد و ولد در کشورهاي اين منطقي يکي از اين موارد است. از سال 2008 با فراگيرشدن رکود اقتصادي در اين قاره، ميزان فرزندآوري در اغلب کشورهاي اروپايي به ويژه کشورهايي که از قدرت اقتصادي کمتري برخوردارند کاهش ملموسي يافت واين روند حداقل تا سال 2011 که بحران اقتصادي رو به کاهش گذاشت، ادامه پيدا کرد.
در عين حال برخي تحقيقات صورت گرفته حاکي از آن است که به طور کلي در کشورهاي با درآمد متوسط رو به پايين، تاثير نرخ زاد و ولد بر رشد اقتصادي، بستگي به برآيند دو اثر مستقيم و غيرمستقيم دارد که به اين ترتيب به طور قطع نمي توان گفت با افزايش نرخ زاد و ولد در اين گروه از کشورها، رشد اقتصادي در بلندمدت افزايش مي يابد يا کاهش؛ اما نتيجه در ساير گروه هاي درآمدي تقريبا مشخص است، در کشورهاي با درآمد متوسط رو به بالا، بين نرخ زاد و ولد و رشد اقتصادي رابطه مثبت و در دو گروه يعني کشورهاي داراي درآمد پايين و بالا اين ارتباط منفي است. ايران در اين قسيم بندي ها در ميان کشورهايي قرار مي گيرد که به طور قطع نمي توان گفت با افزايش زاد و ولد در آن، رشد اقتصادي در بلندمدت افزايش مي يابد.
البته رشد اقتصادي فقط يکي از شاخص هايي است که مي تواند از اين مولفه اثرپذيري داشته باشد؛ بدون شک رشد فرزندآوري بر شاخص هايي همچون مصرف سرانه، درآمد سرانه، رفاه اقتصادي و... اثرگذار است. نتايج يکي از تحقيقات صورت گرفته که برمبناي الگوي رشد بهينه تهيه شده، نشان مي دهد در صورت افزايش يک درصدي نرخ رشد جمعيت، مصرف سرانه در ايران حدود 4.33 درصد، سرمايه سرانه 18 درصد، درآمد سرانه 8.2 درصد و پس انداز 9.7 درصد رشد مي يابد.
در همين خصوص برخي صاحب نظران اقتصادي نيز بر اثرگذاري مستقيم رشد نرخ جمعيت بر شاخص هاي اقتصادي تاکيد دارند؛ از آن جمله پل ساموئلسون، برنده جايزه نوبل اقتصاد که معتقد است بهترين عامل تحرک و تکامل اقتصاد نرخ باروري انساني است؛ اما اغلب اين برآوردها بر مبناي دستاوردهاي اقتصادي وضعيت کشورهاي توسعه يافته طرح شده اند چرا که وضعيت بهره وري نيروهاي انساني در کشورهاي جهان سوم به خوبي نشان مي دهد که الزاما داشتن جمعيت بيشتر نمي تواند ضامن تحقق رشد اقتصادي باشد.
فرزندآوري گران!
بالغ بر يک ميليون و 152 هزار نوزاد در فاصله 9 ماهه نخست سال جاري در کشور به دنيا آمدند. تغييرات نرخ باروري که با کاهش نرخ رشد جمعيت از 1.62 درصد در سال 85 به 1.29 درصد در سال 90 همراه بود. به کوچک تر شدن بُعد خانوارهاي ايراني هم انجاميد. حالا براساس آنچه بانک مرکزي منتشر کرده بُعد خانوارها به 3.38 رسيده است. بر اين اساس فراواني خانوارهاي سه و چهار نفره به مراتب بيش از خانوارهاي پرجمعيت است و خانوارها از حدود يک دهه قبل تاکنون کوچک و کوچک تر شده اند.
افزايش نرخ تورم و بي کاري که به طور مستقيم بر معيشت و رفاه جامعه اثرگذار است، موجب مي شود زوج ها با حساسيت بيشتري به فرزندآوري فکر کنند. نگاهي اجمالي به تامين نيازهاي اوليه يک نوزاد بيانگر آن است که يک خانواده پس از فرزندآوري بايد هزينه هاي جديدي به مخارج ماهانه اش بيفزايد؛ هزينه هايي که چه بسا با رشد نوزاد افزايش هم مي يابد.
نيازهاي اوليه يک نوازد، تامين کالاهايي را الزام آور مي کند؛ از پوشک و شيرخشک گرفته تا تامين پوشاک و خدمات بهداشتي و درماني. در حال حاضر متوسط قيمت يک قوطي شيرخشک که معمولا در يک هفته مصرف مي شود بين 16 تا 23 هزار تومان است که هزينه تامين اين کالا در ماه براي يک نوزاد بين 64 تا 92 هزار تومان مي باشد. پوشک از ديگر کالاهاي اساسي و پرمصرف خانوارهايي است که داراي فرزند مي شوند و تا چند سال در فهرست کالاهاي مصرفي اين خانوارها باقي مي مانند. در حال حاضر قيمت يک بسته پوشک بين 25 تا 40 هزار تومان است که حدودا در طول يک ماه حدود سه بسته از اين کالا براي يک نوزاد مورد استفاده قرار مي گيرد.
براساس يک خانوار در طول يک ماه بين 75 تا 120 هزار تومان براي تامين پوشک مورد استفاده نوزاد خود مي پردازد. اينها فقط بخش بسيار کوچکي از هزينه هايي است که در طول يک ماه براي يک نوزاد هزينه مي شود که بايد مواردي همچون پوشاک، استفاده از خدمات بهداشتي و درماني و... را هم به آنها اضافه کرد.
اما به مرور با رشد کودک و نياز به آموزش و تعليم تربيت او، هزينه هاي رو به رشد خانوارها براي عضو جديد يکباره افزايش درخور ملاحظه اي خواهديافت. امروز تقريبا تمام ايراني ها تحصيل رايگان را به عنوان يک رکن دولت رفاهي به فراموشي سرپده اند. چرا که کمتر نقطه اي در کشور را مي توان يافت که خانواده ها براي آموزش و تحصيل کودک خود ملزم به پرداخت هزينه هاي بالا نباشند؛ مگر در برخي شهرها و استان هاي محروم و عمدتا مرزي.
الزام قانوني به گذراندن دوره پيش دبستاني براي کودکان پيش از ورود به مدرسه، خانواده ها را يک سال زودتر به پرداخت هزينه هاي آموزشي براي کودکانشان ملزم مي کند؛ هزينه هايي که حتي در مراکز آموزشي اي هم که عنوان دولتي را يدک مي کشند دريافت مي شود.
در حال حاضر طبق برآوردهاي صورت گرفته هزينه ثبت نام کودکان در مراکز پيش دبستاني دولتي در شهر تهران و برخي شهرهاي نزديک نظير کرج، به طور متوسط بين يک ميليون تا يک ميليون و 300 هزار تومان است. اما اگر خانواده اي تصميم داشته باشد کودک خود را در مراکز پيش دبستاني غيردولتي شهر تهران ثبت نام کند، بايد به طور متوسط هزينه اي نزديک به 9 ميليون تومان بابت ثبت نام کودک خود در اين مرکز بپردازد.
اين هزينه ها براي سال هاي بعد به همين منوال و البته با کمي رشد ادامه مي يابد. خانواده هاي تهراني براي اينکه بتوانند کودک خود را به دبستان هاي دولتي بفرستند بايد از ابتدا هزينه اي بين 900 هزار تومان تا دو ميليون تومان کنار بگذارند که اين رقم با توجه به دوره هاي تحصيلي روند افزايشي به خود مي گيرد. مراکز غيردولتي و غيرانتفاعي هم براي دوره دبستان از نخستين سال به طور متوسط ارقامي بين 13 تا 20 ميليون تومان بابت ثبت نام کودکان از خانواده هاي آنها دريافت مي کنند.
اين هزينه ها به اضافه آنچه ساير نيازهاي کودکان آن را مطالبه مي کند؛ به طور طبيعي مي تواند موجب شود افزايش تعداد فرزندان خانوارها، رفاه کلي خانواده را تحت الشعاع قرار دهد، به خصوص براي خانواده هايي بادرآمد متوسط و ضعيف که اينها بخش وسيعي از جامعه ايراني را تشکيل مي دهند.
سبد کوچک خانوارها براي هزينه فرزندان
همان طور که اشاره شد، براساس گزارش بانک مرکزي بيشتري فراواني بُعد خانوار مربوط به خانوارهاي سه نفره با سهم 28.1 درصدي و چهار نفره با 29 درصد از کل خانوارهاي ايراني است. اين گزارش در عين حال حاکي از آن است که متوسط هزينه هاي يک خانواده ايراني با بُعد 3.38 نفر در سال 1394 با رشدي معادل 7.3 درصد به حدود 35 ميليون تومان در يک سال رسيده است.
هزينه خوارک، پوشاک، بهداشت و درمان، حمل و نقل، تفريح و امور فرهنگي و تحصيل، بخش درخور ملاحظه اي از هزينه هاي يک خانواده را پوشش مي دهند که بدون شک بخش نسبتا زيادي از آن به منظور تامين نيازهاي کودکان و فرزندان خانواده هزينه مي شود.
در سال گذشته 24.3 درصد کل هزينه هاي يک خانوار متوسط شهري که چيزي بالغ بر هشت ميليون و 327 هزار تومان است فقط صرف تامين مواد خوراکي شد. در صورتي که اين هزينه ها براي يک خانواده چهار نفره در نظر گرفته شود، بالغ بر نيمي از اين ميزان يعني چهار ميليون تومان فقط صرف تامين مواد خوراکي فرزندان خانواده شده است.
طبق گزارش بانک مرکزي سال گذشته نزديک به دو درصد هزينه هاي خانوارها صرف تحصيل شده که اين هزينه ها عمدتا مربوط به کودکان و فرزندان خانواده هاست. بر مبناي اين گزارش بخشي از هزينه هاي يک خانواده که در طول يک سال به تحصيل اختصاص مي دهد در سال 94 با رشدي معادل 5.7 درصد همراه بوده است. اين ميزان رشد در بخش بهداشت و درمان هشت درصد، مواد خوراکي 3.1 درصد و در بخش پوشاک 4.3 درصد بوده است.
طبيعتا اين هزينه هاي رو به رشد با توجه به تعداد فرزندان، مي تواند افزايش يا کاهش پيدا کند. تامين رفاه و معيشت کودکان در سال هاي اخير به امري دشوار براي خانوارها تبديل شده به ويژه براي خانوارهايي که فقط يک سرپرست شاغل دارند. بر اين اساس وعده دادن يک سکه طلا به مادراني که داراي فرزند مي شوند يا افزايش پرداخت پاداش اولاد براي فرزند سوم به بعد و...، ديگر نمي تواند با توجه به واقعيات جامعه ايراني به منزله جذابيتي عيني براي ترغيب به فرزندآوري تلقي شود.
آن هم در فضايي که نه تنها ساختارهاي ذهني بلکه سبک زندگي به سمتي سوق يافته که خانواده ها را بيش از هر چيز به آن ترغيب مي کند که بتوانند شرايط بهتري براي زندگي يک يا دو فرزند خود فراهم کنند تا اينکه فرزندان بيشتري داشته باشند اما با سطح رفاه حداقلي و کوچک کردن معيشت خود.
٠ ٠