بزرگنمايي:

آریا بانو -
آیا می‌دانید تاج محل را چه کسی طراحی کرده‌است؟ 4
٩٢
٠
لست سکند / تاج محل، یکی از برجسته‌ترین سازه‌های دنیاست. سایت میراث فرهنگی یونسکو، یکی از عجایب جدید هفت‌گانه جهان را در کنار دیوار بزرگ چین و معبد پترا در اردن مورد توجه قرار داده‌است. اما تاج محل، یکی از عجایب جدیدتر جهان در فهرست یونسکو است؛ بنایی که سفارش ساخت آن در سال 1632 انجام گرفته‌است. به همین دلیل ستایشگران تاج محل، اغلب وقتی می‌فهمند که کسی نمی‌داند طراح آن چه کسی بوده، تعجب می‌کنند.
طراحی منطبق با زمان
طراحی تاج محل، ترکیبی است از نفوذ و تاثیر هنرهای هندی، ایرانی و اسلامی است که همین امر آن را به نمونه‌ای شاخص و برجسته از معماری مغول، در عصر حاضر تبدیل کرده‌است. مغول‌ها ادعا می‌کردند که نوادگان چنگیز خان و تموچین هستند و جامعه‌ای را بنا کردند که شدیدا متضاد و به‌ لحاظ مذهبی و اعتقادی نسبتا آزاد و کم تعصب بود و به شکل وسیعی قصد داشت که آخرین عصر طلایی هندوستان را پایه‌گذاری کند. تاج محل، در زمینه هویت خودِ امپراتوری مغول هم یک نقطه عطف کلیدی به‌ حساب می‌آمد. اگرچه که مغول‌ها به ریشه‌های پارسی و تیموری خود می‌بالیدند، طراحی و ساخت تاج محل نشان می‌دهد که آنها اول و بیش از همه خود را هندی می‌پنداشتند، اما به میراث‌های اسلامی‌شان هم احترام می‌گذاشتند. یکی از برجسته‌ترین نکات این بنا، سلسله مراتب است؛ موضوعی که در مذهب و فلسفه ذهنی مغول‌ها، در طول قرن هفدهم هم نقش بسیار مهمی ایفا می‌کرد.
داستانِ تاج محل
"شاه جهان" که در راس قدرت مغول‌ها قرار داشت و قوانین را تعیین می‌کرد، دستور داد که تاج محل به‌ عنوان مقبره همسر مورد علاقه‌اش "ممتاز محل"، ساخته شود؛ همسری که به شکل غم‌انگیزی، پس از تولد چهاردهمین فرزندشان از دنیا رفت. "شاه جهان"، شخصا بر طراحی و مراحل ساخت این کاخ نظارت داشت و تقریبا در تمام جنبه‌های ساخت و ساز بنا، مراقبت و مشارکت ویژه‌ای به‌خرج می‌داد.
در حالی که تاریخ‌نگاران می‌دانند که "شاه جهان" به‌ شدت به معماری علاقه‌مند بود، اما معتقدند که نمی‌توانسته خودش این بنا را طراحی کرده باشد- بدون شک تاج محل توسط گروهی از افراد حرفه‌ای، با تخصص جهانی طراحی شده‌است و احتمالا همین موضوع، یکی از دلایلی است که نام این افراد در دل تاریخ گم شده، در حالی‌که مقبره خود "شاه جهان" بسیار به آرامگاه همسرش نزدیک است. شاید "شاه جهان" بیشتر دوست داشته که این ساختمان را به‌عنوان بخشی از میراث ارزشمند امپراتوری خود و یادمانی از عشق از دست رفته‌اش ارتقا و گسترش بدهد، تا اینکه یک اثر هنری مستقل از این مفاهیم به‌جا بگذارد، که بعدها مورد تعریف و تمجید قرار بگیرد.
پس چه کسی تاج محل را طراحی کرده‌است؟
تاریخ رسمی مغول، 37 طراح و معمار را که می‌توانسته‌اند در ماموریت "شاه جهان" مشارکت داشته باشند و تاج محل را طراحی کرده‌باشند، معرفی و در فهرستی قرار داده‌است. فردی که به احتمال زیاد، نقش سرپرست معماران را بازی می کرده، استاد احمد نام دارد از لاهور؛ یک هندیِ فارسی تبار، که گفته می‌شود طراحیِ Red Fort (قلعه سرخ قلعه‌ای که حدود 200 سال محل سکونت شاهان مغول بوده‌است) در دهلی نیز، توسط او انجام گرفته‌است. مورخان مدرن، بیشتر بر این باورند که تاج محل، نتیجه تلاش مشترک یک عده است؛ مثلا گنبدساز بزرگ تُرک، اسماعیل افندی در ساخت این بنا نقش داشته و امانت خان از شیراز هم او را همراهی کرده؛ استاد خوشنویسی که امضای او، دروازه تاج محل را مزین کرده‌است.
با گروهی مثل این، احتمال می‌رود که "شاه جهان"، بیشتر به‌عنوان یک کارگردان هنری در این پروژه مشارکت داشته‌ و متخصصان و مبتکران مختلف را از اقصی نقاط جهان، گرد هم آورده و به هر کدام وظیفه‌ای مخصوص محول کرده، تا در برنامه‌ریزی پروژه شخصی‌اش، برای او کار کنند. بیش از 20000 کارگر، از سراسر هندوستان، اروپا، ایران و امپراتوری عثمانی در ساخت تاج محل دخیل بوده‌اند. به این حجم کارگر، 1000 فیل را هم اضافه کنید، که وظیفه حمل بارهای سنگین را بر عهده داشته‌اند. چه یک نفر تاج محل را طراحی کرده باشد، چه نه، محصول نهایی قطعا نتیجه تلاش جمعی یک گروه بزرگ است.